Олон улсын хүний эрхийн гэрээ

     НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн тавиндолдугаар чуулганы 2002 оны арван хоёрдугаар сарын 18-ны өдрийн А/Res/57/199 дүгээр тогтоолоор баталсан.

    Протоколд НҮБ-ын Нью-Йорк дахь Төв байранд 2003 оны хоёрдугаар сарын 4-нөөс (Протоколын эх бичвэрийг үйлдсэн огноо) эхлэн гарын үсэг зурах, соёрхон батлах, нэгдэн ороход нээлттэй.
                                                                  ОРШИЛ

    Энэхүү Протоколд оролцогч улсууд,

    Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэх нь хүний эрхийг ноцтой зөрчих бөгөөд хориглох ёстой гэдгийг дахин нотолж,

    Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхийн эсрэг Конвенц (цаашид "Конвенц" гэж нэрлэнэ)-ийн зорилгод хүрэхэд болон эрх чөлөөгөө хасуулсан хүмүүсийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхийн эсрэг арга хэмжээ цаашид авах шаардлагатай гэдэгт итгэл төгс байж,

    Конвенцийн 2, 6 дугаар зүйл нь оролцогч улс бүрт шүүн таслах харъяалалдаа байгаа аливаа нутаг дэвсгэртээ эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэх үйл ажиллагааг зогсоох талаар үр дүнтэй арга хэмжээ авахыг үүрэг болгосныг дахин нотолж,

    Эдгээр зүйлийг хэрэгжүүлэх нь оролцогч улсын үндсэн үүрэг болохыг болон эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдийн эрхийн хамгаалалтыг бэхжүүлэх, тэдгээрийн хүний эрхийг сахих нь бүх нийтийн үүрэг бөгөөд олон улсын байгууллага үндэсний арга хэмжээг бэхжүүлдэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрч,

    Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс үр дүнтэйгээр урьдчилан сэргийлэхэд боловсролыг дээшлүүлэх болон хууль тогтоох, захиргааны болон шүүхийн буюу бусад арга хэмжээг хослуулан авах шаардлагатайг эргэн санаж,

    Хүний эрхийн Дэлхийн Бага хурлаас эрүү шүүлтийг устгах арга хэмжээ, юуны түрүүнд түүнээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэгдэх ёстой гэж шийдвэртэй мэдэгдсэн болон Конвенцийн хорих байрыг тогтмол эргэж байх хамгаалалтын тогтолцоог бий болгох зорилоготой нэмэлт протоколыг батлахыг уриалсныг эргэн санаж,

    Эрх чөлөөгөө хязгаарлуулсан хүнийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс хамгаалахын тулд хорих байранд нь тогтмол эргэх замаар шүүхийн бус арга хэмжээг илүү эрчимжүүлж болно гэдэгт итгэл төгс байж

    Дараах зүйлийн талаар хэлэлцэн тохиролцов:
НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ
 
    НИЙТЛЭГ ЗАРЧИМ

1    дүгээр зүйл

    Энэхүү протоколын зорилго нь эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд олон улсын болон үндэсний хараат бус байгууллагаас эрх чөлөөгөө хасуулсан хүмүүсийг саатуулагдаж байгаа байранд нь тогтмол эргэж байх тогтолцоог бий болгоход оршино.

2    дугаар зүйл

        1.  Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хорооны дэргэд энэхүү протоколын чиг үүргийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо (цаашид "Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо" гэнэ)-г үүгээр байгуулж байна.
        2.  Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо ажлаа НҮБ-ын Дүрмийн хүрээнд явуулж, түүний зорилго, зарчмыг болон хоригдож байгаа этгээдтэй харьцах талаар НҮБ-аас тогтоосон хэм хэмжээг удирдлага болгоно.
        3. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо нь нууцлалыг хадгалах, шудрага ёсыг эрхэмлэх, сонгож харьцахгүй байх, нийтлэг болон бодит байдлаар хандах зарчмыг мөн удирдлага болгоно.
        4.  Урьдчилан сэргийлэх хороо болон Оролцогч улсууд энэхүү протоколыг хэрэгжүүлэх талаар хамтран ажиллана.

3    дугаар зүйл

    Оролцогч улс тус бүр үндэсний төвшинд эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс урьдчилан сэргийлэх /цаашид “Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллага” гэнэ/ зорилгоор хорих байгууллагад тогтмол очиж байх нэг буюу хэд хэдэн байгууллага байгуулах, томилох, эсхүл ийм байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх үүрэг хүлээнэ.

4    дүгээр зүйл

        1. Оролцогч улс тус бүр нь энэхүү протоколын дагуу 2, 3 дугаар зүйлд заасан тогтолцоонд өөрийн хэрэг шүүн таслах харьяалал, эсхүл хяналтад байгаа бөгөөд төрийн байгууллага захиран тушааснаар, эсхүл зааснаар, эсхүл илд далд зөвшөөрснөөр хүн хоригдож байгаа /цаашид хоригдож байгаа газар гэнэ/ аливаа газар очих зөвшөөрөл олгоно. Ийнхүү очих нь дээрх хүмүүсийг эрүү шүүлт, бусад хэрцгий, хүнлэг бус, хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилготой байна.

        2.  Энэ протоколд "хорих" гэдэгт бүх хэлбэрээр цагдан хорих болон шоронд хорих, эсхүл хувь хүнийг шүүхийн, захиргааны болон бусад эрх бүхий байгууллагын тушаалаар төрийн болон хувийн газар харуул хамгаалалтанд байлгах болон тухайн этгээд өөрийн хүсэлтээр түүнээс гарч явах боломжгүй байхыг хэлнэ.

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо

5    дугаар зүйл

        1. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо 10 гишүүнтэй байна. Протоколыг соёрхон баталсан, эсхүл нэгдэн орсон 50 дахь бичиг баримтыг хадгалуулсаны дараа дэд хорооны гишүүдийн тоо 25 болно.
        2. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүд ёс суртахууны өндөр төвшинтэй, шүүн таслах ажиллагааны дадлага туршлагатай, ялангуяа эрүүгийн хууль, хорих болон цагдаагийн байгууллагын, эсхүл хоригдож байгаа хүмүүстэй харьцдаг салбарт мэргэшсэн хүмүүс байна.
        3. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны бүтцэд оролцогч улсууд газар зүйн байршил, соёл иргэншлийн болон эрх зүйн тогтолцооны хувьд тэнцвэртэй төлөөллөөр хангагдах ёстой.
        4. Энэ бүтцэд мөн жендерийн төлөөллийг эрх тэгш, үл ялгаварлан гадуурхах үндсэн дээр тэнцвэртэй хангах ёстой.
        5. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны бүрэлдэхүүнд нэг оролцогч улсыг төлөөлсөн 2 гишүүн байж болохгүй.
        6. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүн нь хувь хүнийхээ хувьд хороонд ажиллах бөгөөд тэдгээр нь хараат бус, шудрагаар   болон үр ашигтайгаар үүргээ гүйцэтгэнэ.

6    дугаар зүйл

        1. Оролцогч улс тус бүр энэ зүйлийн 2 дахь заалтын дагуу Протоколын 5 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан болон зохих мэргэшлийн 2-оос илүүгүй нэр дэвшигчийн нэрийг дэвшүүлж, тэдгээрийн мэргэшлийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг хүргүүлнэ.

        2. а/ Нэр дэвшигч нь энэ протоколын оролцогч улсын харъяат байна.

         б/ Хоёр нэр дэвшигчийн аль нэг нь нэр дэвшүүлж байгаа оролцогч улсын харъяат байна.

    в/ Нэг оролцогч улсын 2-оос илүүгүй иргэний нэрийг дэвшүүлж болно.

    г/ Аль нэг оролцогч улс өөр оролцогч улсын харьяатын нэрийг дэвшүүлсэн
нөхцөлд тухайн улсын зөвшөөрлийг авсан байна.

        3. Сонгууль явагдах хурал болохоос 5-аас доошгүй сарын өмнө НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга оролцогч улсуудад 3 сарын дотор дэд хорооны гишүүнд нэр дэвшүүлэхийг санал болгосон захидал илгээнэ.
    Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нэр дэвшсэн хүмүүсийн нэрсийг цагаан толгойн дэс дарааллаар байрлуулж, нэр дэвшүүлсэн улсыг нь зааж хуралд оролцуулна.

7    дугаар зүйл

        1.  Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүдийг дараах журмаар сонгоно:                                                                                                 

        а/ Энэхүү протоколын 5 дугаар зүйлийн шаардлага хангагдсан эсэхийг нэн тэргүүнд авч үзнэ.

        б/ Анхны сонгуулийг энэхүү протокол хүчин төгөлдөр болсноос хойш 6 сарын дотор явуулна.

        в/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүдийг оролцогч улсууд нууцаар санал хураах журмаар сонгоно.

        г/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүдийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн 2 жил тутам зарлан хуралдуулдаг оролцогч улсуудын хурлаас сонгоно. Энэ хуралдаанд оролцогч улсуудын 2/3 оролцсон нөхцөлд хүчин төгөлдөр байна. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүнээр хамгийн өндөр санал авсан нэр дэвшигч сонгогдох бөгөөд хуралд оролцогчдын үнэмлэхүй олны санал авсан нэр дэвшигч сонгогдоно.

        2.  Сонгуулийн явцад нэг оролцогч улсын 2 харьяат нэгэн зэрэг Урьдчилан сэргийлэх дэд хороонд сонгогдох боломжтой болвол илүү олон тооны санал авсан нь Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүн болно. Хоёр нэр дэвшигч нь тэнцүү тооны санал авсан нөхцөлд дараах журам үйлчилнэ.

        а/ Хоёр нэр дэвшигчийн аль нэгийх нь харъяалах оролцогч улс дэвшүүлсэн бол тухайн этгээд Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүн болно.
    
        б/ Хоёр нэр дэвшигчийн хоёулангийн нэрийг харъяалах оролцогч улс дэвшүүлсэн бол нэр дэвшигч тус бүр дээр нууцаар санал хураана.

        в/ Хоёр нэр дэвшигчийн нэгийх нь ч нэрийг харъяалах оролцогч улс дэвшүүлээгүй бол нэр дэвшигч тус бүр дээр нууцаар санал хураана.

    8 дугаар зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүн нас барсан, огцорсон, эсхүл аливаа шалтгаанаар үүргээ гүйцэтгэх боломжгүй болсон бол тухайн гишүүний нэрийг дэвшүүлсэн оролцогч улс энэ хуулийн 5 дугаар зүйлийн шаардлагыг хангасан, зохих мэргэшилтэй, энэ албан тушаалд тохирох өөр хүний нэрийг дараагийн хурал хуралдах хүртэл хугацаагаар зохих эрх мэдлийн тэнцвэрийг хадгалах шаардлагыг харгалзан дийлэнхи оролцогч улсууд баталсан нөхцөлд ажиллуулахаар дэвшүүлнэ. НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нэр дэвшүүлсэн тухай мэдэгдсэнээс хойш 6 долоо хоногийн дотор оролцогч улсуудын тал болон түүнээс дээш хувь нь нэр дэвшигчийг эсэргүүцээгүй тохиолдолд нэр дэвшигчийг баталсанд тооцно.

    9 дүгээр зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүнийг 4 жилийн хугацаагаар сонгоно. Тухайн этгээдийн нэрийг оролцогч улс дахин дэвшүүлсэн нехцөлд дахин нэг удаа сонгогдох боломжтой. Анхны сонгуулиар сонгогдсон гишүүний тал хувийх нь сонгуулийн хугацаа 2 жил болсоны дараа дуусгавар болно. Эдгээр гишүүдийн нэрийг анхны сонгууль болсон даруйд энэхүү протоколын 7 дугаар зүйлийн 1-ний "г"-д заасан хуралдаан дээр хуралдааны дарга сугалаа сугалуулж сонгоно.

    10 дугаар зүйл

    1.  Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо 2 жилийн хугацаагаар өөрийн албан тушаалтнуудыг сонгоно. Тэдгээрийг дахин сонгож болно.

    2.  Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо өөрийн дүрэм, журмыг тогтооно. Үүнд тухайлбал дараах зүйлийг тусгана:

    а/ Гишүүдийн тал хувь дээр нэмэх 1 гишүүн кворум бүрдүүлнэ.

    б/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны шийдвэрийг хуралд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар батлана.
    
    в/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны хуралдаан хаалттай явагдана.

    г/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны анхны хуралдааныг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга зарлан хуралдуулна. Анхны хуралдаанаас хойшхи хуралдааныг Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо өөрийн дүрэм, журамд заасан хугацаанд явуулна. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо болон Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо жилд нэгээс доошгүй удаа нэгэн зэрэг хуралдана.

ГУРАВДУГААР ХЭСЭГ

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны бүрэн эрх

    11 дүгээр зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо дараах бүрэн эрхийг эдэлнэ:

    а/ 4 дүгээр зүйлд заасан газруудад нэвтрэх, оролцогч улсуудад эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалахтай холбоотой зөвлөмж өгөх,

    б/ Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагын хүрээнд:
    
    I. Оролцогч улсуудад зөвлөгөө өгч, шаардлагатай бол ийм байгууллага байгуулахад нь тусалцаа үзүүлэх,

    II. Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагатай шууд, шаардлагатай бол нууц холбоотой байж тэдгээрийн чадавхийг дээшлүүлэх зорилгоор сургалт явуулж, техникийн туслалцаа үзүүлэх,

    III. Эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалах явдлыг хүчтэй болгох хэрэгцээ болон аргаа тодорхойлоход нь зөвлөгөө өгч, тусламж үзүүлэх,

    IV. Эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалах үндэсний байгууллагын боломжийг нэмэгдүүлэх, бүрэн эрхийг бэхжүүлэх зөвлөмж, ажиглалтыг оролцогч улсуудад өгөх,

    в/ Эрүүдэн шүүх явдлаас ерөнхийд нь урьдчилан сэргийлэх зорилгоор НҮБ-ын холбогдох байгууллага болон хүмүүсийг эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалах явдлыг бэхжүүлэх зорилготой олон улсын, бүс нутгийн болон үндэсний байгууллагуудтай хамтран ажиллана.

    12 дугаар зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хороонд 11 зүйлд заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломж олгохын тулд оролцогч улсууд:

    а/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хороог өөрийн нутаг дэвсгэр дээр хүлээн авах болон энэхүү протоколын 4 дүгээр зүйлд заасан газарт нэвтрэх боломжийг олгоно.

    б/ Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалах явдлыг хүчтэй болгох зорилгоор авах арга хэмжээ болон хэрэгцээг үнэлэхэд шаардлагатай мэдээллийг Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо шаардсан үед нь гаргаж өгнө.

    в/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо болон үндэсний байгууллагын хоорондын харилцааны уялдаа холбоог бэхжүүлж, түүнд дэмжлэг үзүүлнэ.

    г/ Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны зөвлөмжийг судалж, түүнийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар хороотой хэлэлцэж байна.

    13 дугаар зүйл

    1. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо 11 дүгээр зүйлд заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх зорилгоор оролцогч улсуудад очиж ажиллах хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх дарааллаа эхлээд сугалаагаар тогтооно.

    2. Оролцогч улсууд дэд хорооны үзлэг хийхэд шаардагдах практик арга хэмжээг авах учраас Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо зөвлөлдсөний дараа хугацаа алдалгүй оролцогч улсуудад өөрийн хөтөлбөрийн тухай мэдээлнэ.

    3. Урьдчилан сэргийлэх хорооны 2-оос доошгүй гишүүн үзлэг хийх ажлыг гүйцэтгэнэ. Шаардлагатай бол эдгээр гишүүдийг энэ протоколд заасан салбарт мэргэжлийн туршлага, мэдлэгтэйгээ харуулсан шинжээч дагалдаж болно. Шинжээчийг оролцогч улсууд, ХЭДКГ, Олон улсын гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх НҮБ-ын төвөөс өгсөн саналын дагуу гаргасан нэрсийн жагсаалтаас сонгоно. Энэ жагсаалтыг гаргахад оролцогч улс 5-аас илүүгүй тооны шинжээчийг татгалзаж болох бөгөөд Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо өөр шинжээчдийг санал болгох ёстой.
    
    4.  Урьдчилан сэргийлэх хороо тогтмол үзлэг хийсний дараа шаардлагатай гэж үзвэл түр нэмэлт үзлэг хийж болно.

    14 дүгээр зүйл

    1. Дэд хороонд бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжийг олгох зорилгоор оролцогч улсууд дараахь үүргийг хүлээнэ:

    а/ 4 дүгээр зүйлд заасан газарт байгаа хүмүүсийн талаар болон тэдгээрийн тоо, байршлын талаарх мэдээллийг ямар ч хязгаарлалтгүйгээр өгөх,
    
    б/ тэдгээртэй харьцаж байгаа байдлын талаар болон тэдгээрийн хоригдож байгаа нөхцлийн талаарх мэдээллийг ямар ч хязгаарлалтгүйгээр өгөх,

    в/ 2 дахь хэсэгт заасны дагуу хоригдож байгаа бүх газар, барилга, байшинд хязгаарлалтгүй нэвтрэх боломж олгох,
    
    г/ гэрчгүйгээр хувиараа, эсхүл орчуулагчийн тусламжтайгаар эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдтэй, эсхүл Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны үзэж байгаагаар зохих мэдээлэл өгч болох аливаа этгээдтэй уулзах,

    д/ Ямар нэгэн хязгаарлалтгүй очих газар, уулзах хүнээ сонгох

    2. Тодорхой газарт очихыг батлан хамгаалах, үндэсний аюулгүй байдал, байгалийн гамшиг зэрэг гэнэтийн, эсхүл үндэслэл бүхий шалтгаанаар татгалзаж болно. Онцгой байдал зарласан нь ийм үзлэгээс татгалзах бие даасан үндэслэл болохгүй.

    15 дугаар зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо, эсхүл түүний төлөөлөгчид мэдээлэл өгсөн хувь хүн, байгууллагад тэр мэдээлэл нь үнэн, худлыг эс харгалзан ямар ч эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан шийтгэл оногдуулах үүрэг өгөх, шийтгэл оногдуулах, эсхүл үүнийг зөвшөөрөх ёсгүй. Тухайн хувь хүн, байгууллагыг ямар нэгэн байдлаар хавчих ёсгүй.

    16 дугаар зүйл

    1. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо өөрийн зөвлөмж, ажиглалтыг оролцогч улсад, шаардлагатай бол үндэсний байгууллагад нууцаар илгээнэ.

    2. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо хэрэв тухайн улсаас ийм хүсэлт гарсан бол өөрийн илтгэлийг оролцогч улсын тодруулгатай хамт нийтэлдэг. Оролцогч улс илтгэлийн зарим хэсгийг ил тод болговол Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо илтгэлийг бүхэлд нь, эсхүл хэсэгчлэн нийтэлж болно. Гэхдээ хувь хүний мэдээллийг түүний шууд өгсөн зөвшөөрөлгүйгээр нийтлэх ёсгүй.

    3. Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо өөрийн жил тутмын ажлын тайланг Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороонд гаргаж өгнө.

    4. Оролцогч улс 12,14 дүгээр зүйлийн дагуу Урьдчилан сэргийлэх дэд хороотой хамтран ажиллахаас татгалзах, эсхүл Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны зөвлөмжөөр байдлыг сайжруулахад чиглэгдсэн арга хэмжээ авахаас татгалзаж байвал Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо оролцогч улсын татгалзлын үндэслэлийг сонссоны дараа Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны хүсэлтээр энэ асуудлаар нийтэд зориулсан мэдэгдэл хийх, эсхүл дэд хорооны тайланг нийтлэх шийдвэр гаргаж болно.

ДӨРӨВДҮГЭЭР ХЭСЭГ

    Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллага

    17 дугаар зүйл

    Энэхүү протокол хүчин төгөлдөр болсноос, эсхүл түүнийг соёрхон баталсанаас, эсхүл түүнд нэгдэж орсноос 1 жилээс илүүгүй хугацаанд оролцогч улс тус бүр нь үндэсний төвшинд эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх нэг болон түүнээс илүү тооны байгууллагад дэмжлэг үзүүлж, томилж, байгуулж болно. Төвийн биш байгууллагаас байгуулсан урьдчилан сэргийлэх байгууллага нь энэхүү Протоколын шаардлагыг хангаж байвал Үндэсний байгууллагаар томилогдож болно.

    18 дугаар зүйл

    1. Оролцогч улс үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллага, түүний ажилтан чиг үүргийнхээ хувьд хараат бус байх явдлыг хангана.

    2.  Оролцогч улс орнууд үндэсний байгууллагын шинжээчид шаардагдах ур чадвар, мэдлэг эзэмшсэн байх явдлыг хангах арга хэмжээ авна. Мөн жендерийн, угсаатны болон цөөнхийн бүлэг энэ байгууллагад тэнцүү төлөөлөлтэй байх явдлыг хангана.
    
    3. Оролцогч улсууд үндэсний байгууллага чиг үүргээ биелүүлэхэд нь шаардагдах нөөцөөр хангах үүрэг хүлээнэ.

    4. Үндэсний байгууллагыг бий болгохдоо оролцогч улс хүний эрхийг хамгаалах, дэмжих үндэсний байгууллагын статус болон үйл ажиллагааны зарчмыг харгалзаж үзнэ.

    19 дүгээр зүйл

    Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагад наад заах нь дараахь бүрэн эрхийг олгоно.

    а/ 4 дүгээр зүйлд заасан газарт байгаа эрх чөлөөгеө хасуулсан этгээдтэй харьцаж байгаа байдлыг түүнийг эрүүдэн шүүх, хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцахаас хамгаалах байгууллагыг байгуулах зорилгоор тогтмол хянах,

    б/ эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдтэй харьцах болон түүний байгаа нөхцлийг сайжруулах болон эрүүдэн шүүх, хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг нь доромжлон харьцах явдлаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор НҮБ-ын зохих хэм хэмжээг харгалзан холбогдох байгууллагад зөвлөмж явуулах,

    в/ Мөрдөж байгаа болон төслийн хэлбэрээр байгаа хуулийн талаар саналаа дэвшүүлэх.

    20 дугаар зүйл

    Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагаас өөрийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх явдлыг хангах үүднээс оролцогч улс дараахь үүргийг хүлээнэ:

    а/ 4 дүгээр зүйлд заасан газарт байгаа эрх чөлөөгөө хасуулсан хүмүүсийн тоо, ийм газрын тоо, тэдгээрийн байршлын талаар ямар ч хязгаарлалтгүйгээр мэдээлэл өгөх,

    б/ тэдгээр хүмүүстэй харьцаж байгаа байдлын талаар болон тэдгээрийн хоригдож байгаа нөхцлийн талаар ямар ч хязгаарлалтгүйгээр мэдээлэл өгөх,

    в/ 2 дахь хэсэгт заасны дагуу хоригдож байгаа бүх газар, барилга, байшинд хязгаарлалтгүйгээр нэвтрэх,

    г/ гэрчгүйгээр хувиараа, эсхүл орчуулагчийн тусламжтайгаар эрх чөлөөгөө хасуулсан этгээдтэй, эсхүл Урьдчилан сэргийлэх байгууллагын үзэж байгаагаар холбогдох мэдээлэл өгч болох аливаа этгээдтэй уулзах,

    д/ Ямар нэгэн хязгаарлалтгүйгээр очих газар, уулзах хүнээ сонгох,

    е/ Урьдчилан сэргийлэх хорооны мэдээлэл илгээх, эсхүл тэдгээрийн хүмүүстэй уулзах эрхтэй байх явдлыг хангана.

    21 дүгээр зүйл

    1. Үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагад мэдээлэл өгсөн хувь хүн, байгууллагад тэр мэдээлэл нь үнэн, худлыг эс харгалзан ямар ч эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан шийтгэл оногдуулах үүрэг өгөх, шийтгэл оногдуулах, эсхүл үүнийг зөвшөөрөх ёсгүй. Тухайн хувь хүн, байгууллагыг ямар нэгэн байдлаар хавчих ёсгүй.

    2. Үндэсний урьдчилсан сэргийлэх байгууллагын цуглуулсан нууц мэдээллийг ил тод болгох ёсгүй. Хувь хүний тухай мэдээллийг зөвхөн холбогдох этгээдийн бичгээр өгсөн зөвшөөрлийг үндэслэн нийтэлж болно.

    22 дугээр зүйл

    Холбогдох оролцогч улсын эрх бүхий байгууллага үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагын зөвлөмжийг судалж, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар түүнтэй хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.

    23 дугаар зүйл

    Энэхүү протоколын оролцогч улс үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагын жил бүрийн тайлан илтгэлийг хэвлэн нийтлэх, нийтийн хүртээл болгох үүрэг хүлээнэ.

ТАВДУГААР ХЭСЭГ

    Мэдэгдэл

    24 дүгээр зүйл

    1. Оролцогч улс энэхүү протоколыг соёрхон батлахдаа 3,4 дүгээр хэсгийг хэрэгжүүлэхээ тодорхой хугацаагаар хойшлуулах тухай мэдэгдэл хийж болно.

    2. Хойшлуулах энэхүү мэдэгдэл нь хамгийн дээд тал нь 3 жилийн хугацаанд хүчинтэй байна. Оролцогч улс зохих материалыг бүрдүүлж өгснөөр Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо Урьдчилан сэргийлэх дэд хороотой зөвшилцөж энэ хугацааг дахин 2 жилийн хугацаагаар сунгаж болно.

ЗУРГАДУГААР ХЭСЭГ

    Санхүүгийн холбогдолтой заалт

    25 дугаар зүйл

    1.  Энэхүү протоколыг хэрэгжүүлэх явцад Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооноос гаргасан зардлыг НҮБ хариуцна.

    2. Энэхүү протоколын дагуу Урьдчилан сэргийлэх дэд хороонд үүргээ зохистой биелүүлэхэд шаардагдах хүн хүчний болон бусад нөөцөөр НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болон НҮБ хангана.

    26 дугаар зүйл

    1.  НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн зохих журмын дагуу Тусгай санг байгуулна. Энэ санг НҮБ-ын дүрэм, журмын дагуу захиран зарцуулж, Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо тухайн оронд очсоны дараа гаргасан зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх, үндэсний байгууллагыг дэмжих, сургалтын хөтөлбөрт санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд зарцуулна.

    2. Тусгай Санг Засгийн газар, засгийн газар хоорондын байгууллага, төрийн бус байгууллага, хувийн болон төрийн байгууллагын сайн дурын хандиваар санхүүжүүлж болно.

ДОЛДУГААР ХЭСЭГ

    Төгсгөлийн заалт

    27 дугаар зүйл
    
    1. Энэхүү протокол нь конвенцийг баталсан аль ч улсын хувьд гарын үсэг зурахад нээлттэй байна.

    2.  Энэхүү протоколыг конвенцийг соёрхон баталсан, эсхүл түүнд нэгдэж орсон аль ч улс соёрхон батлана. Соёрхон баталсан тухай баримт бичгийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулахаар өгнө.

    3.  Энэхүү протокол нь конвенцийг соёрхон баталсан, эсхүл түүнд нэгдэж орсон аль ч улсын хувьд нэгдэж ороход нээлттэй байна.

    4. Нэгдэж орох нь нэгдэж орсон тухай баримт бичгийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулахаар гардуулсанаар хэрэгжинэ.

    5.  НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга энэхүү протоколд гарын үсэг зурсан, эсхүл нэгдэж орсон бүх улсуудад соёрхон батлах, эсхүл нэгдэж орох тухай баримтыг хадгалуулахаар өгсөн тохиолдол тус бүрийн тухай мэдээлнэ.

    28 дугаар зүйл

    1.  Энэхүү протокол нь соёрхон баталсан, эсхүл нэгдэж орсон тухай 20 дахь баримт бичгийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулсан өдрөөс хойш 30 дахь өдөр хүчин төгөлдөр болно.

    2. Энэхүү протоколыг соёрхон баталсан, эсхүл нэгдэж орсон тухай 20 дахь баримт бичгийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулсан өдрөөс хойш Протоколыг соёрхон баталсан, эсхүл нэгдэж орсон оролцогч улсын тухайд өөрийн соёрхон баталсан, эсхүл нэгдэж орсон тухай баримт бичгийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулсан өдрөөс хойш 30 дахь өдөрт Протокол хүчин тегөлдөр болно.

    29 дүгээр зүйл

    Энэхүү протоколын заалт нь Холбооны улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг бүх хэсэгт ямар нэгэн хязгаарлалт, онцлон үзэх тохиолдолгүй үйлчилнэ.

    30 дугаар зүйл

    Энэхүү протоколд нэгдэж ороход ямар нэгэн тайлбар хийхгүй.

    31  дүгээр зүйл

    Энэхүү протоколын заалт нь хорих байгууллагад тогтмол үзлэг хийх бүсийн бусад гэрээний үүрэгт ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөхгүй.
Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо болон бүсийн конвенцийн дагуу байгуулагдсан байгууллага давхардлыг арилгах, энэ протоколын зорилгыг биелүүлэх үүднээс зөвшилцөх, хамтран ажиллах үүргийг хүлээнэ.

    32 дугаар зүйл

    Энэхүү протоколын заалт нь оролцогч улсын 1949 оны 8 дугаар сарын 12-ны  өдрийн Женевийн 4 конвенц, тэдгээрийн 1977 оны 6 дугаар сарын 8-ны нэмэлт протокол, олон улсын хүмүүнлэгийн хуульд хамаарахгүй тохиолдолд хорих газарт очих эрхийг Улаан загалмайн нийгэмлэгийн Олон Улсын хороонд олгох үүрэгт нөлөөлөхгүй.

    33 дугаар зүйл

    1. Оролцогч улс энэхүү протоколыг НҮБ-ын Еренхий нарийн бичгийн даргад бичгээр мэдэгдсэний үндсэн дээр аль ч үед цуцалж болно. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга энэ тухай энэхүү протоколын болон конвенцийн оролцогч улсуудад мэдэгдэнэ. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга мэдэгдлийг хүлээн авсанаас хойш 1 жилийн дараа протоколыг цуцалсанд тооцно.

    2.  Ийнхүү цуцалсан нь оролцогч улсыг протоколыг цуцлахаас өмнө үүссэн нөхцөл байдлын дагуу хүлээсэн үүргээ болон Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооноос өгсөн, эсхүл өгч болох үүргийг биелүүлэхээс чөлөөлөхөд нөлөөлөхгүй. Протоколыг цуцлах нь Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооноос түүнийг цуцлахаас өмнө авч хэлэлцэж байсан ямар ч асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцэхэд саад болохгүй.

    3. Оролцогч улсын цуцалсан шийдвэр хүчин төгөлдөр болсноос хойш Урьдчилан сэргийлэх дэд хороо тухайн оролцогч улстай холбоотой ямар ч асуудлыг шинээр авч үзэхгүй.

    34 дүгээр зүйл

    1. Энэхүү Протоколд оролцогч аливаа улс засвар оруулах санал гаргаж, энэ тухайгаа НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад мэдэгдэж болно. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга санал болгосон аливаа засварыг энэхүү протоколд оролцогч улсуудад хүргүүлж, түүнийг хэлэлцэж санал хураах зорилгоор Протоколд оролцогч улсуудын Бага хурал хуралдуулах саналтай эсэхийг мэдэгдэхийг хүснэ. Хэрэв оролцогч улсуудын 1/3 доошгүй нь Бага хурал хуралдуулах саналтай байвал НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга НҮБ-ын ивээл дор Бага хурлыг хуралдуулна. Энэхүү Бага хуралд оролцсон хийгээд саналаа өгсөн оролцогч улсыг олонхи дэмжсэн аливаа засварыг НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейд батлуулахаар оруулна.

    2.  Эдгээр засвар нь НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей баталж, энэхүү Пактад оролцогч улсуудын 2/3 үндсэн хуулийнхаа горим, журмын дагуу тэдгээрийг баталмагц хүчин тегөлдөр болно.

    3.  Хүчин төгөлдөр болсон засвар нь түүнийг баталсан оролцогч улсуудын хувьд заавал дагаж мөрдөх зүйл болно. Харин бусад оролцогч улсуудын хувьд энэхүү Протоколын заалт болон тэдгээр улсаас урьд өмнө баталсан аливаа засвар заавал дагаж мөрдөх хүчинтэй хэвээр байна.

    35 дугаар зүйл

    Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүн, үндэсний урьдчилан сэргийлэх хорооны гишүүн өөрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах дархан эрх, эрх ямба эдлэнэ. Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүд 1946 оны 2 дугаар сарын 13-нд баталсан НҮБ-ын дархан эрх, эрх ямбын тухай конвенцийн 22 дугаар зүйлд заасан дархан эрх, эрх ямбыг мөн конвенцийн 23 зүйлд заасан нөхцөлийг хангасны үндсэн дээр эдлэнэ.

    36 дугаар зүйл

    Оролцогч улсад очихдоо Урьдчилан сэргийлэх дэд хорооны гишүүд энэхүү Протоколын заалт, зорилго болон өөрийн дархан эрх, эрх ямбад хохиролгүйгээр:

    а/ очсон орны хууль болон хэм хэмжээг сахина,

    б/ өөрийн олон улсын үүргийг шудрагаар хэрэгжүүлэхэд нийцэхгүй үйлдэл, үйл ажиллагаанд оролцохоос татгалзана.

    37 дугаар зүйл

    1. Энэхүү Протоколын араб, хятад, англи, франц, орос болон испани эх бичвэр нь адил хүчинтэй бөгөөд түүнийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хадгалуулна.
НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга энэхүү Протоколын баталгаатай хувийг бүх улсуудад хүргүүлнэ.

Жич: Энэхүү нэмэлт Протоколд Монгол Улс нэгдэн орох тухай асуудал хэлэлцүүлгийн шатанд явж байгаа болно. 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 28.

                                    ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ КОНВЕНЦ

    Удиртгал

Энэхүү конвенцид оролцогч улсууд,

(a) Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын дүрэмд тунхагласан зарчмын дагуу хүн төрөлхтний ам бүлийн гишүүн бүхэнд угаас заяасан нэр төр болон тэдний адил тэгш, салшгүй эрхийг хүлээн зөвшөөрөх нь эрх чөлөө, шударга ёс, бүх нийтийн энх тайвны иш үндэс мөн болохыг эргэн санаж,

(b) Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал болон Хүний эрхийн олон улсын пактуудад заасан бүх эрх, эрх чөлөөг хүн бүр ямар нэг ялгаваргүй эдлэх эрхтэй гэдгийг Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага тэдгээр баримт бичигт тунхаглан баталгаажуулсныг эргэн санаж,

(c) хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөө нь түгээмэл, хуваагдашгүй, биеэ даасан, өөр хоорондоо харилцан хамааралтай болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн эдгээрийг ямар нэг алагчилалгүй, бүрэн дүүрэн эдлэх явдлыг баталгаажуулах шаардлагатай байгааг дахин нотолж,

(d) Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухай олон улсын пакт, Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт, Арьс үндсээр алагчилах үзлийн бүх хэлбэрийг устгах тухай олон улсын конвенц, Эмэгтэйчүүдийг алагчилах бүх хэлбэрийг устгах тухай олон улсын конвенц, Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж, шийтгэхийн эсрэг конвенц, Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц, Бүх цагаач ажилчин, тэдний гэр бүлийн гишүүдийг хамгаалах тухай олон улсын конвенцийг эргэн санаж,

(e) хөгжлийн бэрхшээл гэдэг нь өөрчлөгдөн хувьсаж байдаг ойлголт бөгөөд нийгмийн амьдралд бусдын нэгэн адил бүрэн дүүрэн чөлөөтэй оролцоход саад тотгор учруулахуйц бие эрхтний согог, нийгмийн хандлагын болон орчны хязгаарлалтаас үүдэн бий болж байгаа гэдгийг хүлээн зөвшөөрч,

(f) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст тэгш боломж олгох явдлыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн үндэсний, бүс нутгийн болон олон улсын хэмжээний бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөөг боловсруулах, тодорхойлох, үнэлэлт дүгнэлт өгөхөд Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн тухайд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны дэлхийн хөтөлбөр болон Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд тэгш боломж олгох стандарт, дүрэм журамд заасан зарчим, бодлогын удирдамжийн ач холбогдлыг хүлээн зөвшөөрч,

g) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн асуудлыг тогтвортой хөгжлийн зохих стратегийн бүрэлдэхүүн хэсэг болгох зайлшгүй шаардлагатайг онцлон тэмдэглэж,

(h) хүнийг хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан алагчилах нь угаас заяасан хувь хүний нэр төр болон нандин чанарыг үгүйсгэж буй явдал гэдгийг мөн хүлээн зөвшөөрч,

(i) түүнчлэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрч,

(j) нэн түрүүн дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай байгаа хүмүүсийг оролцуулан хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүний эрхийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих хэрэгцээ байгааг хүлээн зөвшөөрч,

(k) төрөл бүрийн баримт бичиг баталж, үүрэг хүлээлгэсэн хэдий ч дэлхийн аль ч өнцөг буланд тэдгээр хүний эрх зөрчигдөж, нийгмийн амьдралд бусадтай адил тэгш оролцоход саад учирсаар байгаад сэтгэл гүнээ зовниж,

(l) орон бүрд, ялангуяа хөгжиж буй орнуудын хувьд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн амьдралын нөхцөлийг дээшлүүлэхэд олон улсын хамтын ажиллагаа чухал болохыг хүлээн зөвшөөрч,

(m) бүх нийтийн сайн сайхан хийгээд тухайн хүрээн дэх ялгаатай байдалд хүний эрх, эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлүүлэх явдлыг дэмжих нөхцөлд  хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн зүгээс өнөө үед оруулж буй үнэт, зохих хувь нэмэр, түүнчлэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бүрэн дүүрэн оролцуулснаар тэдний нийгмийн оролцооны мэдрэмжийг дээшлүүлж хүний, нийгмийн, эдийн засгийн хөгжил дэвшилд мэдэгдэхүйц амжилт олон  ядуурлыг бууруулах боломжтой гэдгийг хүлээн зөвшөөрч,

(n) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувьд сонголтоо чөлөөтэй хийх эрхийг оролцуулан хувийн бие даасан, хараат бус байдал чухал гэдгийг хүлээн зөвшөөрч,

(o) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс тэднийг шууд хамаарах болон бусад төрлийн хөгжлийн бодлого, хөтөлбөр боловсруулах, шийдвэр гаргах түвшинд хүрч ажиллах боломжоор хангагдсан байх ёстойг харгалзан үзэж,
(p) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэс угсаа, гарал үүсэл, нийгмийн гарал, өмч хөрөнгө, төрсөн байдал, нас болон бусад байдлаараа давхар болон хүнд хэлбэрийн алагчилалд өртөх хэцүү нөхцөл байсаар байгаад сэтгэл гүнээ зовниж,

(q) хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд, охид нь хүчирхийлэл, осол гэмтэл, доромжлол, үл тоомсорлол, хайхрамжгүй харьцаа, хэрцгийлэл, мөлжлөгт өрх гэрийнхээ дотор, гадна хаана ч өртөж болзошгүй туйлын эрсдэлтэй байдалд амьдарч байгааг хүлээн зөвшөөрч,

(r) Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцид оролцогч улсуудын хүлээсэн үүргийг эргэн санахын хамт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд нь бусад хүүхдийн нэгэн адил хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөгөө бүрэн дүүрэн эдлэх учиртайг хүлээн зөвшөөрч,

(s) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлүүлэх явдлыг хөхиүлэн дэмжихдээ жендэрийн асуудлыг бүх талаар харгалзан үзэх шаардлагатайг цохон тэмдэглэж,
 
(t) хөгжлийн бэрхшээлтэй ихэнх хүн ядуу нөхцөлд амьдарч байгааг тэмдэглэж, үүнтэй холбоотойгоор хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст сөрөг нөлөө үзүүлж буй ядуурлын асуудлыг шийдвэрлэх нэн шаардлагатай гэдгийг хүлээн зөвшөөрч,

(u) Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын дүрэмд заасан зорилго, зарчмыг бүрнээ хүндэтгэх сахиж, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бүрэн дүүрэн хамгаалахад нэн чухал хүний эрхийн баримт бичгүүдийг бүхий л нөхцөл байдалд, ялангуяа зэвсэгт мөргөлдөөн болон гадаад улсын түрэмгийллийн үед ч дагаж мөрдөх нь энх тайван, аюулгүй байдлын гол нөхцөл мөн болохыг анхааралдаа авч,

(v) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс биеийн, нийгмийн, эдийн засгийн, соёлын орчинд, эрүүл мэнд, боловсрол, мэдээлэл, харилцаа холбооны үйлчилгээг хүртсэнээр хүний бүхий л эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлэхэд чухал болохыг хүлээн зөвшөөрч,

(w) аливаа хувь хүн өөрийг нь харьяалах нийгэмлэг болон бусад хүний өмнө үүрэг хүлээснээр Хүний эрхийн тухай олон улсын биллд заасан хүний эрхийг хөхиүлэн дэмжиж сахин биелүүлнэ гэдгийг анхааралдаа авч,

(x) гэр бүл бол хүний мөн чанараас урган гарсан, нийгмийн үндсэн нэгж бөгөөд нийгэм, төрийн хамгаалалтанд байх эрхтэй хийгээд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс эрхээ бүрэн дүүрэн, тэгш эдлэх нөхцөлийг бий болгох үүднээс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, тэдний гэр бүлийн гишүүд тусламж дэмжлэг хүртэх, шаардлагатай хамгаалалтад байх ёстойд итгэл төгс байж,

(y) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх, эрх чөлөө, нэр төрийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих өргөн хүрээтэй бөгөөд суурь олон улсын конвенцийг батлан гаргах нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн өмнө тулгарч буй нийгмийн сөрөг нөлөөллийг арилгах болон хөгжингүй, хөгжиж байгаа аль ч оронд тэдгээр хүмүүс бусдын нэгэн адил иргэний, улс төрийн, эдийн засгийн бүхий л хүрээнд оролцох явдлыг дэмжихэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэл төгс байж, дараахь зүйлийг хэлэлцэн тохиров:

                                                                              1 дүгээр зүйл Зорилго

Энэхүү конвенцийн зорилго нь хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүн хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлэх явдлыг хангах, хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих, түүнчлэн тэдний нэр төр, нандин чанарыг хүндэтгэн дэмжихэд оршино.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн гэдэгт бие махбодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, мэдрэхүйн байнгын согогтой бөгөөд уг согог нь бусад төрлийн бэрхшээлтэй нэгдэн нийлсний улмаас бусдын нэгэн адил нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн, үр дүнтэй оролцоход нь саад учруулахуйц болсон этгээдийг хэлнэ.

                                                                          2 дугаар зүйл Тодорхойлолт

Энэхүү конвенцийн зорилгод:

“Харилцаа” гэж хэл яриа, эх бичвэрийн үзүүлэн, брайль болон тактил хэл, том үсгээр хэвлэгдсэн ойлгоход хялбар мультимедиа хэлбэртэй тоног төхөөрөмж, тухайлбал хэвлэмэл төхөөрөмж, аудио тоног төхөөрөмж, ердийн хэл яриа, ярьдаг ном, түүнчлэн эдгээрийг томруулсан болон орлуулсан аргачлал, харилцаа, түүний дотор мэдээлэл харилцааны технологид нэвтрэх бусад хэрэгслийг хэлнэ;

“Хэл яриа” гэдэгт ярианы болон бичгийн хэл, түүнчлэн ярианы бус бусад төрлийн хэлийг хэлнэ;

“Хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас алагчилах” гэж улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёл, иргэний болон бусад салбарт хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр эдлэх явдлыг хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан сулруулах буюу ийм эрхийг хүлээн зөвшөөрөхийг үгүйсгэх зорилго агуулсан, эсхүл тийм үр дүнд хүргэсэн бүх төрлийн алагчилал, гадуурхалт, хязгаарлалтыг  хэлнэ. Энэ нь алагчиллын бүх хэлбэр, түүний дотор тохирох хэрэглэгдэхүүнээс татгалзах явдал мөн хамаарна;

“Боломжит хэрэглэгдэхүүн” гэж тодорхой тохиолдолд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бусдын нэгэн адил хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөөг эдлэх явдлыг хангах үүднээс зохицоогүй, эсхүл үндэслэлгүй саад тотгорыг арилгах, багасгахад чиглэгдсэн нэн хэрэгцээтэй бөгөөд шаардлагатай тохируулга хийх болон өөрчилж засварлахыг хэлнэ;

“Түгээмэл загвар” гэж ямарваа нэгэн нэмэлт тохиргоо, тусгай загвар шаардагдахгүйгээр бүх хүн ашиглахад хамгийн дээд зэргээр тохиромжтой байж болох бүтээгдэхүүн, байрлал, програм болон үйлчилгээний хэв маягийг хэлнэ. Түгээмэл загварт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс шаардлагатай тохиолдолд хэрэглэх туслах хэрэгслүүдийг орхигдуулахгүй.

                                                                       3 дугаар зүйл Нийтлэг зарчмууд

Энэхүү конвенцийн зарчмууд нь:

a) сонголт хийх эрх чөлөө болон хүний бие даасан байдлыг оролцуулан хүний нэр төр, нандин чанар, хувийн хараат бус байдлыг хүндэтгэх;

b) алагчилахгүй байх;

c) нийгэмд бүрэн дүүрэн, үр дүнтэй оролцох болон хамрагдах;

d) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн онцлог байдлыг хүндэтгэх, тэднийг хүний ялгаатай байдал, хүн төрөлхтний нэг хэсэг гэж хүлээн авах;
    
    e) тэгш боломж олгох;
    
    f) хүртээмжтэй байх;
    
    g) эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхтэй байх;
    
h) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хувьсаж өөрчлөгдөх чадамжийг хүндэтгэх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн өөрийн онцлог байдлаа хадгалах эрхийг хүндэтгэх хандах.

                                                                4 дүгээр зүйл Нийтлэг үүргүүд

1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан алагчлалгүйгээр хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлүүлэх явдлыг оролцогч улсууд хангаж, хөхиүлэн дэмжих үүрэг хүлээнэ. Эл зорилгоор оролцогч улсууд дараахь үүрэг хүлээнэ:

a) энэхүү конвенцид заасан эрхийг эдлүүлэхийн тулд хууль тогтоох, захиргааны болон холбогдох бусад арга хэмжээ авна;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг алагчилах явдлыг үүсгэж байгаа бүхий л хууль тогтоомж, дүрэм журам, зан заншил, уламжлалыг арилгах, өөрчлөх бүхий л зохистой арга хэмжээг авна;
    
c) төрийн бүх бодлого, хөтөлбөрт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих явдлыг тусгана;
    
d) энэхүү конвенцид үл нийцэх үйлдэл, эсхүл дадал зуршил гаргахаас татгалзаж, төрийн эрх бүхий албан тушаалтан, байгууллагыг энэхүү конвенцид нийцсэн үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх явдлыг хангана;

e) аливаа этгээд, байгууллага, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжийн зүгээс хүнийг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас алагчилах явдлыг устгахад чиглэгдсэн шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авна;
    
f) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн тусгай хэрэгцээг хангахад чиглэсэн аль болох хамгийн бага тохируулга шаардагдах бөгөөд хамгийн бага үнэ өртөгтэй энэхүү конвенцийн 2 дугаар зүйлд тодорхойлсон түгээмэл загвар бүхий бараа, үйлчилгээ, тоног төхөөрөмж болон хэрэгслийг зохион бүтээх, боловсруулах, энэ талаар судалгаа шинжилгээ хийхийг хөхиүлэн дэмжих, тэдгээрийг ашиглахад дэмжлэг үзүүлэх, түүнчлэн стандарт, гарын авлагыг боловсруулахдаа түгээмэл загварыг тусгуулах явдлыг дэмжинэ;
    
g) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд тохирсон, юуны өмнө өртгийн хувьд хямд шинэ технологи, түүний дотор мэдээлэл харилцааны технологи, хөдөлгөөн хөнгөвчлөх хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж болон туслах технологийг боловсруулах, энэ талаар судалгаа шинжилгээ хийхийг хөхиүлэн дэмжих;
    
h) хөдөлгөөн хөнгөвчлөх хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж болон туслах технологи, ялангуяа шинэ технологи, тусламж үзүүлэх бусад хэлбэр, нэмэлт үйлчилгээ болон объектын талаархи мэдээллийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй болгох;

i) туслалцаа, үйлчилгээг сайжруулах үүднээс энэхүү конвенцид заасан эрхийг эдлэхэд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүстэй харьцаж ажилладаг мэргэжилтнүүд, ажилтнуудыг сургах ажлыг дэмжих.

2. Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухайд эдгээр эрхийг бүрэн дүүрэн эдлүүлэх нөхцөл байдлыг аажмаар бий болгох үүднээс оролцогч улс бүр олон улсын эрх зүйн дагуу нэн даруй үүсэх энэхүү конвенцоор хүлээлгэсэн үүрэгтэй үл харшлах байдлаар өөрийн боломжит нөөцийг дээд хэмжээгээр ашиглах бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд олон улсын хамтын ажиллагаанд түшиглэнэ.

3. Энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн хууль тогтоомж, бодлого хөтөлбөрийг боловсруулж мөрдөх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүстэй холбоотой бусад шийдвэрийг гаргахдаа оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, түүний дотор хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдтэй зөвлөлдөх бөгөөд тэднийг төлөөлөх байгууллагаар дамжуулан тэднийг идэвхтэй оролцуулна.

4. Энэхүү конвенцийн аль ч заалт нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд эрхээ элдэх давуу боломж олгосон аливаа улсын дотоодын хууль тогтоомж, эсхүл тухайн улсын хувьд хүчин төгөлдөр олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээг хэрэгжүүлэх явдалд нөлөө үзүүлэхгүй. Энэхүү конвенцид оролцогч аливаа улсын хууль тогтоомж, конвенц, дүрэм журам, зан заншлаар хүлээн зөвшөөрсөн буюу хэрэгжүүлж байгаа хүний аливаа эрх, үндсэн эрх чөлөөг энэхүү конвенцид тэдгээр эрх, эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрөөгүй буюу доогуур хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрсөн гэх шалтгаанаар хязгаарлах буюу бууруулж болохгүй.

5. Энэхүү конвенцийн заалт бүхэн холбооны улсын хувьд бүх нутаг дэвсгэрт ямарваа нэгэн ялгаа, хязгаарлалтгүй үйлчилнэ.

                                                         5 дугаар зүйл Адил тэгш байдал, үл алагчилал

1. Хүн бүр хуулийн өмнө адил тэгш бөгөөд хуулиар ямарваа нэгэн алагчилалгүйгээр тэгш хамгаалуулж, адил ашиг хүртэх эрхтэй болохыг оролцогч улсууд хүлээн зөвшөөрнө.

2. Оролцогч улсууд нь хүнийг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас бүх хэлбэрээр алагчилах явдлыг хориглох бөгөөд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг ямарваа хэлбэрийн алагчилалд өртөхөөс хамгаалах адил тэгш, үр дүнтэй хууль зүйн хамгаалалтыг бий болгоно.

3. Тэгш байдлыг хөхиүлэн дэмжих, алагчиллыг устгах үүднээс оролцогч улсууд нь боломжит зохицлыг хангах бүхий л алхмыг хийнэ.

4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тэгш байдлыг de facto хангах, ийм байдлыг бий болгоход чиглэсэн зайлшгүй шаардлагатай тусгай арга хэмжээнүүдийг энэхүү конвенцийн агуулгад алагчилал гэж үзэхгүй.

                                               6 дугаар зүйл Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд

1. Оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй охид нь давхар алагчилалд өртөж болзошгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, үүнтэй холбогдуулан тэдэнд хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн, адил тэгш эдлүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээ авна.

2. Оролцогч улсууд нь энэхүү конвенцид заасан хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг эдлүүлэх явдлыг баталгаажуулах зорилгоор эмэгтэйчүүдийг бүх талаар хөгжүүлэх, аж байдлыг нь дээшлүүлэх болон эмэгтэйчүүдийн эрх боломжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн зохих бүхий л арга хэмжээг авна.

                                                    7 дугаар зүйл Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд бусад хүүхдийн нэгэн адил хүний бүх эрх, үндсэн эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлүүлэх явдлыг хангах бүхий л шаардлагатай арга хэмжээ авна.

2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн талаар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхдээ хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн түрүүн харгалзан үзнэ.

3. Оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд бусад хүүхдийн нэгэн адил нь өөрсдийн нас болон биеийн онцлогт тохирсон байдлаар өөрт нь хамаарах аливаа асуудлаар үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг эдлүүлэх бөгөөд энэхүү эрхээ эдлэхэд нь хөгжлийн бэрхшээл болон насны онцлогт тохирсон туслалцаа үзүүлэх явдлыг хангана.

                                                                8 дугаар зүйл Мэдлэг, ойлголтыг дээшлүүлэх
 
1. Оролцогч улсууд нь дараахь үр дүнтэй, холбогдох арга хэмжээг нэн түрүүн авах үүрэгтэй:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаархи мэдлэг ойлголтыг нийгмийн бүх хүрээ, ялангуяа гэр бүлийн хүрээнд нэмэгдүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нэр төр, нандин чанарыг хүндэтгэх явдлыг бэхжүүлэх;

b) амьдралын бүх үе шатанд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хувьд хор уршигтай, хохирол учруулахуйц, ялангуяа нас, хүйс зэрэгт үндэслэсэн дадал зуршлыг бий болгохуйц нийгэмд тогтсон хэв маягтай тэмцэх;

c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний чадавхи, тэдний оруулж буй хувь нэмрийн талаархи мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх.

2. Эдгээр арга хэмжээ нь дараахь төрөлтэй байж болно:

a) дараахь төрлийн үр нөлөөтэй олон нийтэд чиглэгдсэн мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх олныг хамарсан ажлыг санаачилж, зохион байгуулах:
    
(i) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүлээн зөвшөөрөх байдлыг бий болгох;
    
(ii) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний талаар эерэг ойлголт, нийгмийн зөв хандлагыг тогтоохыг дэмжих;
    
(iii) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний ур чадвар, авъяас билиг, чадавхи, түүнчлэн ажлын байр болон хөдөлмөрийн зах зээл дээр тэдний оруулж буй хувь нэмрийг хүлээн зөвшөөрүүлэх явдалд дэмжлэг үзүүлэх.
    
b) боловсролын тогтолцооны бүхий л түвшин, ялангуяа бүх хүүхдэд бага наснаас эхэлж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүндэтгэх хандлагыг төлөвшүүлэх;
    
c) бүх төрлийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг энэхүү конвенцийн зорилгод нийцүүлэн дүрслэн харуулахыг дэмжих;
    
d) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн талаархи танин мэдэхүй, сурталчилгааны ажлыг хөхиүлэн дэмжих.

                                                                      9 дүгээр зүйл Хүртээмж

1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бие даан амьдрах, амьдралын бүхий л хүрээнд бүрэн дүүрэн оролцох боломжийг бий болгох зорилгоор оролцогч улсууд нь хөдөө орон нутаг, хот суурин газрын хаана ч хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бусдын нэгэн адил өөрийг нь хүрээлэн буй орчин, тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбоо тухайлбал, мэдээлэл харилцаа холбооны технологи, систем болон нийтэд нээлттэй үйлчлэх буюу зориулагдсан бусад төрлийн объект, үйлчилгээг хүртэх явдлыг хангахад чиглэсэн зохих арга хэмжээ авна. Хүртээмжтэй байх явдалд учруулж буй саад, тотгорыг илрүүлэх, устгахад чиглэсэн эдгээр арга хэмжээг inter alia дараахь газарт авна:

a) барилга байшин, зам, тээвэр болон сургууль, орон сууцны байр, эмнэлгийн газар, ажлын байр зэрэг бүх төрлийн доторхи болон гаднах байгууламж;

b) мэдээлэл, харилцаа холбооны болон бусад төрлийн үйлчилгээ тухайлбал, түргэн тусламжийн болон цахим үйлчилгээ.

2. Түүнчлэн оролцогч улсууд нь дараахь шаардлагатай арга хэмжээг авна:

a) нийтэд нээлттэй үйлчлэх буюу зориулагдсан объект, үйлчилгээг хүртээмжтэй байлгахад чиглэсэн наад захын стандарт, гарын авлагыг боловсруулж мөрдүүлэх, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих;
    
b) нийтэд нээлттэй үйлчлэх буюу зориулагдсан объект, үйлчилгээг эрхэлдэг хувийн хэвшлийн байгууллагууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст хүртээмжтэй байдлыг бий болгох бүхий л хүчин зүйлийг харгалзан үзэх явдлыг хангах ;
    
c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн өмнө тулгарч буй хүртээмжийн асуудлаар холбогдох талуудад зориулсан сургалт зохион байгуулах;
    
d) нийтэд нээлттэй үйлчлэх байшин барилга, бусад байгууламжид брайль үсгээр буюу хялбар уншигдах, ойлгогдохуйц байдлаар тэмдэг, тэмдэглэгээ хийх;
    
e) нийтэд нээлттэй үйлчлэх байшин барилга, бусад байгууламжийн хүртээмжтэй байдлыг дээшлүүлэх үүднээс хүний туслалцаа, зуучлалын хэлбэрүүд, тухайлбал, хөтөч, уншигч, дохионы хэлний мэргэжлийн орчуулагчийг бий болгох;
    
f) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст мэдээлэл хүлээн авах хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх зохих хэлбэрийг хөхиүлэн дэмжих;

g) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс мэдээлэл, харилцаа холбооны шинэ технологи, систем, үүний дотор интернэтийг хэрэглэх боломжийг нэмэгдүүлэх;

h) хүртээмжтэй мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи, системийн загварыг зохиох, сайжруулах, үйлдвэрлэх, түгээн борлуулахдаа эхний ээлжинд эдгээр технологи, системийг байж болох хамгийн хямд өртөгтэй байх явдлыг хангах.

                                                            10 дугаар зүйл Амьд явах эрх

Оролцогч улсууд нь хүн бүр амьд явах салшгүй эрхтэй гэдгийг дахин нотолж, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бусдын нэгэн адил энэ эрхээ бүрэн дүүрэн эдлэх явдлыг хангах талаар шаардлагатай бүх арга хэмжээ авна.

                                        11 дүгээр зүйл Хүмүүнлэгийн гамшиг болон эрсдэл бүхий нөхцөл байдал

Оролцогч улсууд олон улсын хүмүүнлэгийн эрх зүй, олон улсын хүний эрхийн хэм хэмжээг оролцуулан олон улсын эрх зүйгээр хүлээлгэсэн үүрэгтэй нийцүүлэн эрсдэл бүхий байдал, тухайлбал зэвсэгт мөргөлдөөн, хүмүүнлэгийн гамшиг, байгалийн аюул гамшиг тохиолдсон үед хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хамгаалах, аюулгүй байдлыг нь хангахад чиглэсэн шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авна.

                                                         12 дугаар зүйл  Хуулийн өмнө тэгш байх эрх

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь бусад хүний нэгэн адил хуулийн өмнө адил тэгш байх эрхтэйг дахин нотолж байна.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь амьдралын бүхий л хүрээнд бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр эрх зүйн чадамжтай байх явдлыг хүлээн зөвшөөрнө.

3. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс эрх зүйн чадамжаа хэрэгжүүлэхэд нь шаардагдах дэмжлэг туслалцааг хүртээмжтэй байлгах үүднээс шаардлагатай арга хэмжээ авна.

4. Оролцогч улсууд нь эрх нь зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх үр нөлөөтэй, зохистой хамгаалалтыг бий болгохуйц эрх зүйн чадамжаа хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон бүх арга хэмжээг олон улсын хүний эрхийн хэм хэмжээний дагуу авна. Эрх зүйн чадамжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон ийм хамгаалалт нь тухайн хүний сонголт, хүсэл зоригт нийцсэн, эрхийг хүндэтгэсэн, сонирхлын зөрчилгүй, сөрөг нөлөөгүй, хувийн нөхцөл байдалд нь тохирсон, байж болох хамгийн богино хугацаанд байх бөгөөд бүрэн эрхт, хараат бус, бие даасан байгууллага, эсхүл шүүхийн зохих шатны байгууллага түүнийг тогтмол хянаж байна. Эдгээр хамгаалалт нь тухайн хүний эрх, ашиг сонирхол аль хэр хөндөгдөнө төдийчинээний хэмжээтэй байна.

5. Энэ зүйлийн заалтуудын дагуу оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эд хөрөнгө эзэмших, түүнийг өвлөх, санхүүгийн үйл ажиллагаа эрхлэх болон банкны зээл, үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаат зээл болон бусад төрлийн санхүүгийн үйлчилгээг тэгш хүртэх эрхийг баталгаажуулах зорилгоор шаардлагатай, үр дүнтэй арга хэмжээ авах бөгөөд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эд хөрөнгийг хүсэл зоригийг нь үл хамааран хураахгүй байх явдлыг баталгаажуулна.

                                  13 дугаар зүйл Шүүх ажиллагаанд хүртээмжтэй оролцох

1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр шүүхийн шатны бүх үйл ажиллагаа, түүний дотор мөрдөн байцаалт болон шүүхийн өмнөх шатны бусад ажиллагаа зэрэг хууль эрх зүйн бүх ажиллагаанд шууд болон шууд бус оролцох үүрэг, тухайлбал гэрчийн хувьд үр нөлөөтэй оролцох явдлыг байцаан шийтгэх ажиллагааны хэм хэмжээ болон насны онцлогт нийцсэн хэрэглэгдэхүүн ашиглах замаар шүүх ажиллагаанд хүртээмжтэй, үр дүнтэй оролцох эрхийг оролцогч улсууд хангана.

2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг шүүх ажиллагаанд үр дүнтэй, хүртээмжтэй оролцох нөхцөлийг хангах үүднээс оролцогч улсууд шүүхийн байгууллагуудад тухайлбал, цагдаа болон хорих ангийн албан хаагчдыг зохих сургалтад хамруулах явдлыг дэмжинэ.

                                                14 дүгээр зүйл  Эрх чөлөө, хувийн халдашгүй эрх

1. Оролцогч улсууд нь бусадтай адил тэгш байх эрхийг хангах үүднээс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний дараахь эрхийг хангана:

a) эрх чөлөөтэй байх, хувийн халдашгүй эрхээ эдлэх;
    
b) хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур тэдгээр хүний эрх чөлөөг үл хасах, эсхүл зөвхөн хуульд нийцсэн журмын дагуу эрх чөлөөг хасах болон аль ч тохиолдолд хөгжлийн бэрхшээл нь эрх чөлөөг нь хасах үндэслэл болохгүй байх.

2. Хэрэв хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх чөлөөг аливаа журмын дагуу хассан бол уг тохиолдолд оролцогч улсууд нь бусадтай адил тэгш нөхцөлийн үндсэн дээр боломжит хэрэглэгдэхүүнээр хангахыг оролцуулан энэхүү конвенцийн зорилго, зарчим болон олон улсын хүний эрхийн хэм хэмжээнд нийцсэн байдлаар тэдэнд хандах явдлыг хангана.

                                                                          15 дугаар зүйл
Эрүүдэн шүүлт, хэрцгий, хүнлэг бус, нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхээс ангид байх эрх

1. Хэнд ч эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бусаар нэр төрийг нь доромжлон харьцах буюу шийтгэхийг хориглоно. Ялангуяа, өөрийнх нь чөлөөтэй өгсөн зөвшөөрөлгүйгээр хэнийг ч эмнэлгийн буюу шинжлэх ухааны туршилтад оруулж болохгүй.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бусадтай адил тэгш байх эрхийн үндсэн дээр эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бусаар нэр төрийг нь доромжлон харьцах буюу шийтгэхээс урьдчилан сэргийлэх бүхий л үр дүнтэй хууль тогтоох, захиргааны, шүүхийн буюу бусад арга хэмжээг авна.

                                                                          16 дугаар зүйл
                          Аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлолоос ангид байх эрх

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь орон гэрийнхээ дотор, гадна хаана ч жендерт үндэслэсэн байдлыг оролцуулан аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлолоос ангид байх явдлыг хангах үүднээс бүхий л зохистой хууль тогтоох, захиргааны, боловсролын болон бусад арга хэмжээг авна.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн нас, хүйсийн онцлогт тохирсон тусламж, туслалцаа үзүүлэх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн гэр бүл, асран халамжлагчдад нь аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлолтой холбоотой бодит явдлын талаар мэдээлэх, таниулах болон эдгээрээс хэрхэн сэргийлэх талаар мэдээлэл түгээх боловсрол олгох зэргээр дэмжлэг үзүүлэх явдлыг хангах замаар аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлолоос урьдчилан сэргийлэх зохистой бүхий л арга хэмжээ авна. Оролцогч улсууд ийнхүү үзүүлж буй хамгаалалтын арга хэмжээ нь нас, хүйсийн онцлог болон хөгжлийн бэрхшээлийг харгалзан үзсэн байх явдлыг хангана.

3. Аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлол гарахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулагдсан байгууллага, хөтөлбөрийг хараат бус эрх бүхий байгууллагаар үр нөлөөтэй хянуулах явдлыг хангана.

4. Оролцогч улсууд аливаа хэлбэрийн мөлжлөг, хүчирхийлэл, доромжлолын хохирогч болсон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бие махбодь, танин мэдэхүй, сэтгэлзүйн хувьд сэргээх, нөхөн сэргээх, нийгмийн амьдралд дахин оролцуулах, ялангуяа хамгаалах үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг зохистой бүхий л арга хэмжээг авна. Тийнхүү сэргээх, нийгэмд оролцуулах арга хэмжээг тухайн хүний эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, өөрийгөө хүндэтгэх байдал, нандин чанар, хувь хүний хараат бус байдлыг хангасан орчин нөхцөлд л авахын зэрэгцээ тухайн хүний нас, хүйсийн онцлогийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр хэрэгжүүлнэ.

5. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг мөлжсөн, хүчирхийлсэн, доромжилсон тохиолдол гарсан бол түүнийг илрүүлэх, мөрдөн шалгах болон мөрдөн байцаах хууль тогтоох болон бусад үр дүнтэй арга хэмжээ, ялангуяа хүүхэд, эмэгтэйчүүдэд чиглэсэн хууль тогтоох болон бусад арга хэмжээг  оролцогч улсууд авна.

                                                                          17 дугаар зүйл
                                                        Хувийн нэгдмэл байдлыг хамгаалах

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бүр бусдын нэгэн адил өөрийнхөө бие махбодь болон сэтгэхүйн нэгдмэл байдлаа хүндэтгүүлэх эрхтэй.

                                                                         18 дугаар зүйл
                                Чөлөөтэй зорчих болон иргэний харьяаллаа чөлөөтэй сонгох эрх

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний бусадтай адил чөлөөтэй зорчих, оршин суух газраа чөлөөтэй сонгох болон иргэний харьяаллаа чөлөөтэй сонгох эрхийг хүлээн зөвшөөрч, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн дараахь эрхийг хангана:

a) иргэний харьяалал олж авах болон өөрчлөх эрх болон иргэний харьяаллыг хүсэл зоригоос  нь гадуур буюу хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаан хасахыг хориглох;

b) иргэншлийг нь нотолсон бичиг баримт, эсхүл өөрийг нь тодорхойлох бусад төрлийн биеийн байцаалтыг олж авах, эзэмших, ашиглах, эсхүл чөлөөтэй зорчих эрхээ хэрэгжүүлэхэд нь зайлшгүй шаардлагатай цагаачлалын журам зэрэг холбогдох дүрэм журмыг ашиглах эрхийг хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан хасахыг хориглох;

c) төрөлх улсыг нь оролцуулан аливаа улсыг орхин явах;

d) өөрийн эх орондоо эргэн ирэх эрхийг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас, эсхүл хүсэл зоригоос гадуур хязгаарлаж болохгүй.

2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд төрөхөөс, эсхүл төрсөн даруй улсын бүртгэлд бүртгэгдэх, нэртэй болох, иргэний харьяалал олж авах болон боломжийн хэрээр эцэг эхээ мэдэх, тэднээрээ асран тэтгүүлэх эрхтэй.

                                                                             19 дүгээр зүйл
                                 Бие даан амьдрах болон тухайн оршин суугаа орчиндоо байх эрх

Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүний бусдын нэгэн адил ердийн оршин суугаа газартаа амьдрах тэгш эрхийг хүлээн зөвшөөрч, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс энэхүү эрхээ эдлэх явдлыг хангах, тухайн оршин суугаа орчиндоо бүрэн дүүрэн хамрагдаж оролцохыг дэмжих үүднээс дараахь нөхцөлийг хангах замаар зохистой, үр дүнтэй арга хэмжээ авна:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь бусдын нэгэн адил оршин суух газар болон хаана, хэнтэй амьдрах эсэхээ чөлөөтэй сонгох боломжтой байх ёстой бөгөөд тусгай нөхцөл байдалд амьдрахыг шаардахгүй;

b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст  гэрийн, оршин суугаа газрын болон тухайн оршин суугаа бусад орчны үйлчилгээ, түүний дотор амьдрахад нь дэмжлэг болохуйц болон тухайн оршин суугаа орчиндоо оролцоход нь хувийн туслалцаа хүртэх боломжтой байх бөгөөд нийгмээс тусгаарлах, хөндийрүүлэхээс хамгаалагдана;

c) нийт хүн амд үйлчлэх зориулалттай нийтийн үйлчилгээ, объект нь бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувьд хэрэглэх боломжтой байх бөгөөд хэрэгцээнд нь нийцсэн байна.

                                                                                20 дугаар зүйл
                                                                             Хувийн хөдөлгөөн

Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бие даасан байдлыг байж болох хамгийн дээд түвшинд хангах замаар хувийн хөдөлгөөнийг хангах үүднээс дараахь хэлбэрээр үр дүнтэй бүх арга хэмжээг авна:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувийн хөдөлгөөнийг тэдний сонгосон аргаар, сонгосон цаг хугацаанд нь аль болох хамгийн бага зардлаар хангах явдлыг дэмжих;

b) чанарын шаардлага хангасан хөдөлгөөн дэмжих хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, туслах технологи болон туслагчид болон дэмжлэг үзүүлэгчдийн  үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс аль болох хамгийн хямд өртгөөр хүртэх явдлыг дэмжих;

c) хөгжлийг бэрхшээлтэй хүмүүс болон тэдэнтэй ажилладаг мэргэшсэн ажилтнуудыг хөдөлгөөн дэмжих ур чадвар эзэмшүүлэх сургалтад хамруулах;

d) хөдөлгөөн дэмжих хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, туслах технологиудыг үйлдвэрлэж боловсруулахдаа аж ахуйн нэгжүүд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлгөөний бүхий л тал, хэрэгцээг харгалзаж байх явдлыг хангах.

21 дүгээр зүйл

 Үзэл бодол, итгэл үнэмшлээ илэрхийлэх,
мэдээлэл хүртэх эрх чөлөө

Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр энэхүү конвенцийн 2 дугаар зүйлд заасан өөрсдийн сонгосон харилцааны бүх төрлийн хэрэглэгдэхүүнээр дамжуулан үзэл бодлоо илэрхийлэх, мэдээлэл хүртэх, тухайлбал, төрөл бүрийн мэдээлэл, үзэл бодлыг хайх, олж авах, түгээх эрхээ эдлэх нөхцөл байдлыг бий болгох үүднээс зохих бүхий л арга хэмжээ авах бөгөөд ялангуяа:

a) нийгмийн бүх гишүүнд зориулсан мэдээллийг түгээхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ашиглахад хүртээлтэй байхад зориулж хөгжлийн бэрхшээлийн янз бүрийн хэлбэрт нийцсэн арга замаар, тухайн цаг хугацаанд нь, ямар нэг нэмэлт өртөг зардалгүйгээр түгээх;
    
b) албан харилцаанд дохионы хэл, брайль үсэг, харилцааны нэмэлт болон сонголтот хэлбэр болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн сонгосон мэдээлэл хүртэх харилцааны бусад арга зам, хэлбэр, хэв маягийг ашиглах явдлыг хүлээн авч дэмжлэг үзүүлэх;
    
c) интернэтийг оролцуулан нийгмийн бүх гишүүнд зориулсан үйлчилгээ үзүүлдэг хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүдийг мэдээлэл түгээх, үйлчилгээ үзүүлэхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс ашиглаж болохуйц хэлбэрээр түгээх нөхцөл бололцоо бий болгохыг уриалах;
    
d) интернэтээр мэдээлэл түгээдэг байгууллагуудыг оролцуулан олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслүүдийн үзүүлдэг үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст хүртээмжтэй байлгахад дэмжлэг үзүүлэх;
    
e) дохионы хэлнүүдийг хэрэглэх явдлыг хүлээн зөвшөөрч, хөхиүлэн дэмжих.

                                                                          22 дугаар зүйл
                                                               Хувийн нууцыг хүндэтгэх

1. Амьдран буй газар, орон байрны нөхцөл байдлаас нь үл шалтгаалан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувийн болон гэр бүлийн амьдралд хөндлөнгөөс дур мэдэн буюу хууль бусаар оролцох, орон байр буюу захидал харилцааных нь нууцад дур мэдэн буюу хууль бусаар халдах, эсхүл нэр төр, алдар хүндэд нь хууль бусаар халдахыг хориглоно. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд уг халдага буюу өртөлтөөс хуулийн дагуу хамгаалагдана.

2. Оролцогч улсууд нь бусадтай адил тэгш байх эрхийн үндсэн дээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувийн, эрүүл мэндийн болон нөхөн сэргээлтийн талаархи мэдээллийн нууцлалыг хамгаална.

                                                                         23 дугаар зүйл
                                                       Орон байр болон гэр бүлийг хүндэтгэх

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг гэрлэлт, гэр бүл, эцэг эх, төрөл садангийн харьцаанд бусадтай адил тэгш эрхийн үндсэн дээр алагчилах явдлыг устгах үр дүнтэй, шаардлагатай дараахь арга хэмжээг авна:
a) гэрлэх насанд хүрсэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний гэр бүл болох эрхийг гэрлэх хүнийх нь бүрэн, чөлөөтэй өгсөн зөвшөөрлийн үндсэн дээр  хүлээн зөвшөөрөх;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн нь хүүхдийн тоо, хүүхэд төрүүлэх хоорондын зайг чөлөөтэй шийдвэрлэх, хариуцах эрхтэй бөгөөд насныхаа онцлогт тохирсон мэдээлэл, нөхөн үржхүй, гэр бүл төлөвлөлтийн боловсрол эзэмшиж, эдгээр эрхээ эдлэхэд нь шаардлагатай нөхцөл бололцоо болон үр удмаа үлдээх тэгш боломжоор хангагдах;
    
c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг оролцуулан хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүнийг бусадтай адил тэгш эрхийн үндсэн дээр үр удмаа үлдээх эрхээр хангах.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг асран хамгаалах, харгалзан дэмжих, итгэмжлэх, хүүхэд үрчлэх, эсхүл эдгээртэй ижил төрлийн арга хэмжээ хэрэв үндэсний хууль тогтоомжид тусгагдсан бол эдгээр арга хэмжээний хувьд эрх, үүргээр хангах бөгөөд ямар ч тохиолдолд хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд тавина. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хүүхэд өсгөхтэй холбогдсон үүргээ биелүүлэхэд нь зохих тусламжийг үзүүлнэ.

3. Оролцогч улсууд нь гэр бүлийн харилцаанд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн тэгш эрхийг хангана. Энэхүү эрхийг хэрэгжүүлэх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг нууцлах, орхих, үл тоомсорлох, хөндийрүүлэхээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд болон тэдний гэр бүлийн гишүүдийг эхнээсээ л бүх талын мэдээллээр хангаж, үйлчилгээ болон туслалцаа үзүүлнэ.

4. Оролцогч улсууд нь холбогдох хууль тогтоомж, журмын дагуу тийнхүү хөндийрүүлэх нь хүүхдийн эрх ашигт хамгийн ихээр нийцэх тухай шүүхээр шийдвэрлэсний дагуу эрх бүхий зохих байгууллагаас тодорхойлохоос бусад тохиолдолд хүүхдийг өөрийнхөө хүсэл зоригоос гадуур эцэг эхээсээ тусгаарлагдахгүй байх эрхээр хангана. Ямар ч тохиолдолд эцэг эхийн аль нэг нь, эсхүл хоёулаа, эсхүл хүүхэд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй гэх шалтгаанаар хүүхдийг эцэг эхээс нь тусгаарлаж болохгүй.

5. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг үндсэн гэр бүл нь асран халамжлах боломжгүй тохиолдолд төрөл садангийн гэр бүлийн хүрээнд асран хамгаалуулах бүх төрлийн арга хэмжээг авах бөгөөд ийм арга хэмжээ үр дүнгүй болсон тохиолдолд тухайн оршин суугаа орчинд нь гэр бүлийн нөхцөлийг бий болгож асран хамгаална.

                                                                             24 дүгээр зүйл Боловсрол

1. Оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний сурч боловсрох эрхийг хүлээн зөвшөөрнө. Энэхүү эрхийг ямар нэг алагчилалгүй, тэгш боломжийн үндсэн дээр эдлүүлэх үүднээс оролцогч улсууд нь дараахь зорилгод чиглэсэн бүх түвшний болон насан туршийн сургалтын боловсролын тогтолцоог бий болгоно:

a) хүний чадвар, нандин чанарын мэдрэмж болон өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжийг бүрэн дүүрэн хөгжүүлж, хүний эрх, үндсэн эрх чөлөө болон хүний ялгаатай байдлыг хүндэтгэх явдлыг бэхжүүлэх;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хувийн шинж чанар, авъяас чадвар, бүтээлч чанар болон тэдний оюуны болон бие махбодийн чадварыг байж болох хамгийн бүрэн дүүрэн хэмжээгээр хөгжүүлэх;

c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг чөлөөт нийгэмд үр дүнтэйгээр оролцох боломжийг олгох.

2. Эдгээр эрхийг хэрэгжүүлэх үүднээс оролцогч улсууд нь дараахь зүйлээр хангана:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас ерөнхий боловсролын тогтолцооны гадна, мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас үнэ төлбөргүй, заавал эзэмших ёстой бага боловсрол болон дунд боловсрол олгох үйл ажиллагааны гадна үлдэхгүй;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь өөрсдийн амьдарч буй орчиндоо бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр тусгай, үнэ төлбөргүй, чанартай, бага боловсрол болон дунд боловсролыг эзэмших боломжтой байх;
    
c) хувь хүний онцлог шаардлагад нийцсэн боломжит хэрэглэгдэхүүнээр хангагдах;
    
d) ерөнхий боловсролын тогтолцоонд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь өөрсдийн үр дүнтэйгээр сурч боловсрох нөхцөл байдлыг хангуулах үүднээс шаардлагатай дэмжлэг туслалцаа авах;

е) түүнчлэн, мэдлэг олгох болон нийгмийн хөгжилд аль болох дэмжлэг үзүүлснээр хувь хүнд зориулж авах арга хэмжээг үр дүнтэй байлгаж, бүрэн дүүрэн оролцуулах зорилтыг хангах.  
    
3. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нийгмийн гишүүний хувьд боловсролд бүрэн дүүрэн, тэгш оролцоход нь дэмжлэг үзүүлэх амьдралын болон нийгмийн хөгжлийн ур чадваруудыг эзэмших боломжийг олгоно. Үүний тул оролцогч улсууд нь дараахь зүйлийг оролцуулан шаардлагатай бусад арга хэмжээ авна:

a) брайл үсэг болон түүнтэй төстэй өөр үсэг, нэмэлт болон сонголтот арга, төрөл хэлбэр, харилцаанд хэрэглэх бусад хэв маяг, түүнчлэн орон зайн чигийг баримжаалах болон хөдөлгөөн дэмжих ур чадвар эзэмшүүлэх, үе тэнгийнхэн болон сургагч нараас үзүүлэх туслалцаанд дэмжлэг үзүүлэх;
    
b) дохионы хэл сургахад туслалцаа үзүүлэх болон дүлий хүмүүсийн хоорондын хэл ярианы өвөрмөгц онцлогийг хөхиүлэн дэмжих;

c) мэдлэг олгох болон нийгмийн хөгжилд аль болох дэмжлэг үзүүлснээр хүмүүс, ялангуяа хараагүй, дүлий, хараагүй-дүлий хүүхдүүдэд олгох боловсролыг тухайн хүний онцлогт нийцсэн хамгийн зохистой хэл яриа, арга хэлбэр, харилцаанд хэрэглэх бусад хэв маягаар олгох явдлыг хангах.

4. Эдгээр эрхийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор оролцогч улсууд нь багш нар, ялангуяа брайль үсэг болон/эсхүл дохионы хэл эзэмшсэн хөгжлийн бэрхшээлтэй багш нарыг ажиллуулах талаар зохих арга хэмжээ авч, боловсролын бүх түвшинд ажилладаг ажилтан, мэргэжилтнүүдийг сургах зохистой арга хэмжээ авна. Ийм сургалт нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний талаархи мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх болон зохистой нэмэлт болон сонголтот арга зам, төрөл хэлбэр, харилцаанд хэрэглэх бусад хэв маяг, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд туслах боловсролын заах арга зүй, сургалтын материал хэрэглэх явдлыг хамарвал зохино.

5. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бусадтай адил тэгш, үл алагчилах үндсэн дээр дээд боловсрол эзэмших, мэргэжлийн сургалтад хамрагдах, насанд хүрэгсдийн болон насан туршийн сургалтад хамрагдах явдлыг хангана.  Эл зорилгоор оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг боломжит хэрэглэгдэхүүнээр хангах явдлыг баталгаажуулна.

                                                                      25 дугаар зүйл Эрүүл мэнд

Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас алагчилалгүйгээр эрүүл мэндийн дээд түвшингийн стандартад хүрэх эрхийг хүлээн зөвшөөрнө. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг эрүүл мэндтэй холбоотой нөхөн сэргээх эмчилгээг оролцуулан жендэрийн онцлогийг харгалзсан эрүүл мэндийн үйлчилгээгээр хангагдах боломжийг баталгаажуулах бүхий л зохистой дараахь арга хэмжээг авна. Тухайлбал, оролцогч улсууд нь:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хүнд амд суурилсан нийтийн эрүүл мэндийн хөтөлбөр болон бэлгийн болон нөхөн үржхүйн эрүүл мэндийн салбарыг оролцуулан бусад хүнд хүргэдэгтэй ижил түвшин, чанар, стандарт бүхий үнэ төлбөргүй буюу худалдан авах чадавхид нийцсэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, хөтөлбөрүүдээр хангах;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг эрүүл мэнд, ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй нь холбоотойгоор шаардлагатай үйлчилгээнд хамруулах, эрт оношлох, зохих үед таслан зогсоох буюу багасгахад чиглэгдсэн болон хүүхдүүд, ахмадуудыг цаашид хөгжлийн бэрхшээлтэй болохоос урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээнд хамруулах;
    
c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд зориулсан эмнэлгийн үйлчилгээг бүх газарт тухайлбал, хөдөө орон нутагт ч аль болох гэрт нь ойр газар үзүүлэх;
    
d) эмч, эмнэлгийн ажилтнуудыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст бусдад үзүүлдгийн нэгэн адил чанартай үйлчилгээ, тухайлбал хүний эрх, нандин чанар, хараат бус байдал болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд боловсрол олгох тусгай хэрэгцээ, төрийн эзэмшлийн болон хувийн эмнэлгийн байгууллагуудын ажилтнуудын баримтлах ёс зүйн хэм хэмжээний талаархи ойлголтыг нэмэгдүүлэх замаар inter alia чөлөөтэй олж авсан мэдээллийн үндсэн дээр үзүүлнэ;
    
e) эрүүл мэндийн даатгал, хэрэв дотоодын хууль тогтоомжоор зөвшөөрөгдсөн бол амь насны даатгалын хувьд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг алагчилахыг хориглох бөгөөд эдгээрт шударга, боломжит үндэслэлээр даатгуулна;
    
f) хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас эмнэлгийн тусламж, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, эсхүл хоол хүнс, ундны асуудалд алагчилж, үгүйсгэхээс урьдчилан сэргийлэх.

                                                   26 дугаар зүйл Сэргээлт, нөхөн сэргээлт

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хараат бус байдлыг дээд зэргээр хангах, тэднийг бие махбодь, оюун санаа, нийгмийн болон мэргэжлийн бүрэн чадавхитай болгох, нийгмийн бүхий л хүрээнд бүрэн хамрагдах, оролцох боломжийг олгох, эзэмшүүлэх үүднээс бүхий л үр дүнтэй, зохистой арга хэмжээ авна. Эл зорилгоор оролцогч улсууд, ялангуяа эрүүл мэнд, хөдөлмөр эрхлэлт, боловсрол, нийгмийн үйлчилгээний салбарт өргөн хүрээтэй сэргээх, нөхөн сэргээх үйлчилгээ, хөтөлбөрүүдийг дараахь арга замаар зохион байгуулан бэхжүүлж, өргөжүүлнэ:

a) тухайн хувь хүний зүгээс нэн түрүүн шаардлагатай байгаа хэрэгцээг олон талаас нь үнэлж, дүгнэсний үндсэн дээр аль болох эрт үед хэрэгжүүлэх эхлэх;

b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг тухайн оршин суугаа орчинд нь болон нийгмийн амьдралын бүхий л салбарт сайн дурын үндсэн дээр оролцуулах болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг тэдний амьдарч буй,  ялангуяа хөдөө, орон нутаг дахь орчинтой нь аль болох ойртуулахад дэмжлэг үзүүлэх.

2. Оролцогч улсууд нь сэргээх, нөхөн сэргээх үйлчилгээ үзүүлэх салбарт ажилладаг мэргэжилтнүүд, ажилтнуудад зориулсан анхан болон үргэлжилсэн шатны сургалт зохион байгуулах ажлыг хөхиүлэн дэмжинэ.

3. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулагдсан сэргээх, нөхөн сэргээх үйлчилгээнд хэрэглэх туслах тоног төхөөрөмж, технологиудыг хүртээлтэй байлгах, тэдгээрийг хэрэглэх зааварчилгаа, мэдлэг олгох явдлыг хөхиүлэн дэмжинэ.

                                                    27 дугаар зүйл Ажил, хөдөлмөр эрхлэлт

1. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр хөдөлмөр эрхлэх, тухайлбал хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувьд хүртээлтэй, нээлттэй байгаа, оролцож болох хөдөлмөрийн зах зээл, хөдөлмөрлөх орчинд ажиллахаар чөлөөтэй сонгосон, эсхүл зөвшөөрлөө чөлөөтэй өгсөн нөхцөлд эрхэлж буй хөдөлмөрийнхөө үр шимээр амьжиргааны эх үүсвэрээ олох боломжтой байх хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүлээн зөвшөөрнө. Оролцогч улсууд нь хөдөлмөр эрхлэх явцдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон хүмүүсийг оролцуулан хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүний ажил, хөдөлмөр эрхлэх эрхийг эдлүүлэх үүднээс зохистой арга хэмжээ, тухайлбал хууль тогтоох болон дараахь арга хэмжээ авах явдлыг хангаж, хөхиүлэн дэмжинэ:

a) ажилд авах нөхцөл, хөлсөөр ажиллуулах, ажил олгох, ажил хөдөлмөр эрхлэх, мэргэжлийн хувьд өсөн дэвжих, эрүүл, аюулгүй хөдөлмөрийн нөхцөлөөр хангагдах явдлыг оролцуулан хөдөлмөрийн бүх хэвшилтэй холбогдсон бүхий л асуудалд хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас алагчилахыг хориглох;
    
b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр адил хөдөлмөрт ижил тэгш боломж, адил цалин хөлс авах, эрүүл, аюулгүй хөдөлмөрийн нөхцөлөөр хангагдах, тухайлбал, дарамт шахалтад өртөхгүй байх, өргөдөл гомдлоо барагдуулах эрх;
    
c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр хөдөлмөрлөх, үйлдвэрчний байгууллагатай холбогдсон эрхээр хангах;
    
d) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг техникийн болон мэргэжлийн чиг баримжаа олгох ерөнхий хөтөлбөр, ажлын дадал олгох, мэргэжлийн болон гүнзгийрүүлсэн сургалтад үр дүнтэйгээр хамрагдах боломжийг бий болгох;
    
e) хөдөлмөрийн зах зээлд ажил хайх, ажилд орох, ажиллах болон ажилдаа буцаж орох боломж нөхцөл, мэргэжлийн хувьд дэвших боломжийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст олгох явдлыг хөхиүлэн дэмжих;
    
f) хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, аж ахуйн нэгж байгуулах, нөхөрлөл, хоршоо ажиллуулах, хувийн бизнесээ эрхлэх боломжийг дэмжих;
    
g) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг төрийн албанд ажиллуулах;
    
h) зохих бодлого хэрэгжүүлэх, арга хэмжээ авах, түүний дотор  тэдэнд зориулсан хөтөлбөр батлах, урамшуулал олгох зэрэг бусад арга хэмжээ авах замаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хувийн хэвшлийн байгууллагад хөдөлмөр эрхлэх явдлыг хөхиүлэн дэмжих;
    
i) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг ажлын байранд боломжит хэрэглэгдэхүүнээр хангах;

j) хөдөлмөрийн нээлттэй зах зээлд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс ажлын туршлага хуримтлуулах явдлыг хөхиүлэн дэмжих;
    
k) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст мэргэжлийн болон техник мэргэжлийн нөхөн сэргээлт, ажлын байрыг нь хадгалах болон ажилд нь буцааж оруулах хөтөлбөрийг хөхиүлэн дэмжих.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг мөлжлөг, боолын байдалд оруулахгүй байх, бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр албадан хөдөлмөрөөс хамгаалагдах явдлыг хангана.

                                                                             28 дугаар зүйл
                                     Амьжиргааны хүрэлцэхүйц түвшин, нийгмийн хамгаалал

1. Оролцогч улсууд нь хүрэлцэхүйц хоол хүнс, хувцас, орон байраар хангагдах эрх, амьдралын нөхцөлөө тасралтгүй сайжруулах явдлыг оролцуулан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, тэдний гэр бүл амьжиргааны хүрэлцэхүйц түвшинд байх эрхийг хүлээн зөвшөөрч, энэхүү эрхийг эдлэх явдлыг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас үл алагчилах үндсэн дээр хөхиүлэн дэмжих зохистой арга хэмжээ авна.

2. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн нийгмийн хамгаалал хүртэх эрх, уг эрхийг хөгжлийн бэрхшээлээс шалтгаалан аливаа алагчилалгүйгээр эдлэх явдлыг хүлээн зөвшөөрч, эдгээр эрхийг эдлүүлэх явдлыг хөхиүлэн дэмжих, хамгаалах үүднээс дараахь зохистой арга хэмжээ авна:

a) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг цэвэр усны үйлчилгээнд тэгш хамрагдах явдлыг хангах болон хөгжлийн бэрхшээлтэй нь холбоотойгоор шаардагдах, боломжийн өртөгтэй үйлчилгээ, тоног төхөөрөмж болон бусад туслалцааг хүртэх явдлыг хангах;

b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд, охид болон хөгжлийн бэрхшээлтэй ахмад настнуудыг нийгмийн хамгаалал болон ядуурлыг бууруулах хөтөлбөрүүдэд хамрагдах явдлыг хангах;
    
c) ядуу нөхцөлд амьдарч буй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс болон тэдний гэр бүлийн гишүүдийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тусгай хэрэгцээт зардал тухайлбал, шаардлагатай сургалт, зөвлөгөө, санхүүгийн туслалцаа болон түр хугацааны туслалцаа авахдаа төрөөс дэмжлэг авах боломжоор хангах;
    
d) бүх нийтийг орон сууцаар хангах хөтөлбөрт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хамруулах;

e) тэтгэвэр, түүнтэй холбоотой хөтөлбөрт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хамруулах.

                                          29 дүгээр зүйл Улс төр, нийгмийн амьдралд оролцох

Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн улс төрийн эрхийг баталгаажуулж, эдгээр эрхээ бусдын нэгэн адил эдлэх боломжийг бий болгох үүднээс дараахь үүрэг хүлээнэ:

a) бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн сонгох, сонгогдох эрх, боломжийг оролцуулан шууд буюу чөлөөтэй сонгосон төлөөллийн байгууллагаараа дамжуулан улс төр, нийгмийн амьдралд үр дүнтэй, бүрэн дүүрэн оролцох байдлыг дараахь хэлбэрээр хангана:

(i) сонгууль өгөх журам, байр, сонгуулийн хуудас нь ашиглахад зохистой, хүртээмжтэй болон ойлгох, ашиглахад хялбар байх явдлыг хангах;
    
(ii) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс сонгууль болон ард нийтийн санал асуулгад ямар нэг сүрдүүлэггүйгээр саналаа нууцаар өгөх, сонгуульд нэрээ дэвшүүлэх, болон шаардлагатай тохиолдолд туслах болон шинэ технологи ашиглах замаар  албан тушаал хаших, төр, засгийн байгууллагын аль ч түвшинд төрийн алба хаах эрхийг дэмжиж хамгаалах;
    
(iii) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс сонгогчийн хувьд өөрийн санал, бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үүний тул шаардлагатай тохиолдолд тэдгээр хүмүүсийн хүсэлтээр сонгосон хүний туслалцаатайгаар саналаа өгөх.

b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр ямар нэг алагчилалгүйгээр төрийн удирдах хэрэгт бүрэн дүүрэн, үр нөлөөтэй оролцох орчин бүрдүүлэх явдлыг идэвхтэйгээр хөхиүлэн дэмжиж, тэдний нийгмийн үйл хэрэгт оролцох оролцоог дараахь хэлбэрээр дэмжих:

(i) улс орны улс төрийн болон төрийн хэрэг, ялангуяа улс төрийн намуудын үйл ажиллагаа болон удирдлагатай нь холбоотойгоор үйл ажиллагаа явуулдаг засгийн газрын бус байгууллагуудын үйл ажиллагаанд оролцох;
    
(ii) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг олон улсын, үндэсний, бүс нутгийн болон орон нутгийн түвшинд төлөөлөх хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн байгууллага байгуулах, тийм байгууллагад элсэх.

                                                                                 30 дугаар зүйл
                                    Соёлын амьдралд оролцох, чөлөөт цаг, амралтаа өнгөрүүлэх,
                                                                             спортоор хичээллэх

1. Оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр соёлын амьдралд оролцох эрхийг хүлээн зөвшөөрөх бөгөөд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн дараахь эрхийг хангах зохистой бүхий л арга хэмжээг авна:

a) соёлын бүтээлийг хүртээмжтэй хэлбэрээр хүртэх;

b) телевизийн хөтөлбөр, кино, театр болон соёлын бусад арга хэмжээг хүртээмжтэй хэлбэрээр хүртэх;
    
c) театр, музей, кино театр, номын сан, аялал жуулчлалын үйлчилгээ зэрэг соёлын үзвэр, үйлчилгээ эрхэлдэг газруудад нэвтрэх боломжтой байх бөгөөд түүнчлэн хөшөө дурсгал болон үндэсний соёлын ач холбогдол бүхий газруудад ч мөн хүрэх боломжтой байх.

2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс зөвхөн өөрийн сайн сайхны төдийгүй нийгмийн баялагт хувь оруулах үүднээс уран бүтээлийн, урлагийн болон оюуны чадавхиа ашиглах болон хөгжүүлэх боломжийг тэдэнд бий болгох зохистой бүхий л арга хэмжээг оролцогч улсууд нь авна.

3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс урлагийн бүтээлийг хүртэхэд оюуны өмчийн эрхийг хамгаалсан хууль тогтоомж нь үндэслэлгүй, алагчилах шинжтэй саад тотгорыг үүсгэхгүй байх явдлыг хангах үүднээс оролцогч улсууд бүхий л зохистой арга хэмжээг олон улсын эрх зүйн дагуу авна.

4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс өөрсдийн соёлын тусгай болон хэл ярианы онцлог байдал тухайлбал, дохионы хэл, дүлий хүмүүсийн өвөрмөц онцлогийг бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр хүлээн зөвшөөрүүлэх эрхтэй.

5. Бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр амралт, чөлөөт цагаа спортын арга хэмжээнд оролцох хэлбэрээр өнгөрүүлэх боломжийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст хангах үүднээс оролцогч улсууд нь дараахь зохистой арга хэмжээг авна:

a) нийтэд зориулсан спортын бүх төрлийн арга хэмжээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг аль болох бүрэн хэмжээгээр оролцуулах явдлыг дэмжиж сурталчлах;

b) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст тусгайлан зориулагдсан спорт, чөлөөт цагийн арга хэмжээг зохион байгуулах, хөгжүүлэх болон оролцох боломжтой байх явдлыг тэдгээр хүнд баталгаажуулах, үүний тулд бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр шаардлагатай сургалт, бэлтгэл, хэрэгслээр хангах;
    
c) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс спорт, чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх, аялал жуулчлалын байгууллагуудад хүрэх боломжтой байх явдлыг хангах;

d) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд тоглоом наадгайд оролцох, амралт чөлөөт цагаа спортын арга хэмжээ, тухайлбал сургууль дээр зохион байгуулагдаж байгаа ийм төрлийн арга хэмжээнд бусад хүүхдийн адил оролцох тэгш боломжтой байх явдлыг хангах;
    
e) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх, аялал жуулчлал, амралт, спортын үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг байгууллагуудын үйлчилгээг хүртэх боломжтой байх явдлыг хангах.

                                                                        31 дүгээр зүйл
                                                   Статистик болон мэдээлэл цуглуулах

1. Оролцогч улсууд энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэх зорилгоор бодлого, стратеги боловсруулах, статистик болон судалгааны мэдээллийг оролцуулан шаардлагатай бүхий л мэдээллийг цуглуулах, тэдгээр мэдээллийг тухайн бодлогод ашиглах үүрэг хүлээнэ. Ийм мэдээллийг олж авах, цуглуулах ажиллагаа нь:

a) мэдээллийн нууцлал, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувийн халдашгүй байдлыг хангахын тулд мэдээллийг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг оролцуулан бусад хууль тогтоомжоор олгосон хамгаалалтыг чанд сахих;
    
b) статистик мэдээллийг цуглуулах, ашиглахдаа хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөний талаархи олон улсын нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэм хэмжээ болон ёс зүйн хэм хэмжээг чанд сахих.

2. Энэ зүйлийн дагуу цуглуулсан мэдээлэл нь зохих түвшинд тодорхой байх бөгөөд оролцогч улсууд энэхүү конвенцийн дагуу хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлж байгаа эсэхэд үнэлэлт өгөх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс эрхээ эдлэх явцад учирч буй саад бэрхшээлүүдийг тогтоох, арилгахад түүнийг мөн хэрэглэнэ.

3. Оролцогч улсууд статистик эдгээр мэдээллийг түгээх үүрэг хүлээх бөгөөд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс болон бусад хүнд эдгээр мэдээлэл нь хүртээлтэй байх явдлыг хангана.

                                                                          32 дугаар зүйл
                                                           Олон улсын хамтын ажиллагаа

1. Оролцогч улсууд нь энэхүү конвенцийн зорилт, зорилгыг хэрэгжүүлэх өөрийн үндэсний хүчин чармайлтад дэмжлэг үзүүлэхэд олон улсын хамтын ажиллагаа чухал болохыг хүлээн зөвшөөрөх бөгөөд үүнтэй холбогдуулан улс хооронд үр дүнтэй арга хэмжээ авах, шаардлагатай тохиолдолд олон улсын, бүс нутгийн болон иргэний нийгмийн байгууллагууд ялангуяа, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах бүхий л зохистой арга хэмжээг авна. Тухайн арга хэмжээ нь дараахь байдалтай байж болно:

a) олон улсын хөгжлийн хөтөлбөрүүдийг оролцуулан олон улсын хамтын ажиллагаа нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг хамарсан, хүртээмжтэй байх явдлыг хангах;
    
b) байгаа нөөц бололцоондоо тулгуурлан, түүний дотор мэдээлэл, туршлага, хөтөлбөр болон тэргүүний туршлагуудаа солилцох замаар  чадавхийг бэхжүүлэх явдлыг дэмжих;
    
c) шинжлэх ухаан, техникийн мэдлэг болон судалгаа шинжилгээний салбар дахь хамтын ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх;

d) шаардлагатай тохиолдолд техник, эдийн засгийн туслалцаа, түүний дотор хүртээмжтэй болон туслах технологийг хүртэх явдлыг хөнгөвчлөх, тэдгээрийг өөр хоорондоо харилцан солилцох, түүнчлэн технологийг шилжүүлэх замаар үзүүлэх.

2. Оролцогч аливаа улс энэхүү конвенцийн дагуу хүлээсэн үүргээ биелүүлэхэд энэ зүйлийн заалт аливаа байдлаар нөлөөлөхгүй.

                                                                                 33 дугаар зүйл
                                                   Үндэсний түвшинд хэрэгжүүлэх болон хяналт тавих

1. Оролцогч улсууд нь төрийн байгууллагын тогтолцоондоо нийцүүлэн засгийн газартаа нэг буюу хэд хэдэн шатны байгууллагыг энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үүрэг гүйцэтгүүлэхээр томилох бөгөөд төрөл бүрийн салбарын төрөл бүрийн түвшинд тухайн асуудлыг зохицуулах механизмыг засгийн газрын бүрэлдэхүүнд бий болгох, томилох боломжийг судалж үзнэ.

2. Оролцогч улсууд нь өөрсдийн эрх зүйн болон засаг захиргааны тогтолцоондоо нийцүүлэн өөрийн улсын хувьд шаардлагатай нэг буюу хэд хэдэн бие даасан механизмыг оролцуулан энэхүү конвенцийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, дэмжлэг үзүүлэх, хамгаалах ажиллагааг эрхэлсэн бүтцийг шаардлагатай тохиолдолд байгуулах, томилох, бэхжүүлэх, тогтвортойгоор ажиллуулна. Ийм механизмыг байгуулахдаа оролцогч улсууд нь хүний эрхийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих үндэсний байгууллагуудын үйл ажиллагаа, эрх зүйн байдлын талаархи зарчмуудыг анхааралдаа авна.

3. Иргэний нийгмийн байгууллагууд, ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс болон тэднийг төлөөлөх байгууллагууд ийнхүү хяналт тавих ажиллагаанд бүрэн дүүрэн оролцох, хамрагдах ёстой.

                                                                                 34 дүгээр зүйл
                                                   Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хороо

1. Үүгээр дор заасан чиг үүргийг гүйцэтгэх Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хороог (цаашид “Хороо” гэх) байгуулав.

2. Энэхүү конвенцийг хүчин төгөлдөр болох үед Хороо нь арван хоёр гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулна. Энэхүү конвенцийг жаран улс соёрхон батласан, эсхүл нэгдэн орсон бол Хороог хамгийн дээд хязгаар арван найман гишүүн хүртэл зургаан гишүүнээр нэмэгдүүлнэ.

3. Хорооны гишүүд нь өөрийн нэрийн өмнөөс ажиллах бөгөөд өндөр ёс суртахуунтай, энэхүү конвенцид заасан салбарт хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэдлэг чадвар, туршлагатай этгээд байна. Хорооны гишүүнд нэр дэвшүүлэхдээ оролцогч улсууд энэхүү конвенцийн 4 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан нөхцөлийг зайлшгүй харгалзан үзнэ.

4. Хорооны гишүүд нь оролцогч улсуудаас сонгогдох бөгөөд ийнхүү сонгохдоо улсууд нь газар зүйн шударга хуваарилалт, соёл иргэншил болон эрх зүйн тогтолцооны олон хэлбэрийн төлөөлөл болон хүйсийн тэгш төлөөлөл, хөгжлийн бэрхшээлийн талаар мэргэшсэн байдлыг харгалзан үзнэ.

5. Өөрсдийн улсаас нэр дэвшүүлсэн оролцогч улсуудын нэр дэвшигчдээс бүрдсэн жагсаалтаас оролцогч улсуудын Бага хурал нууцаар санал хурааж Хорооны гишүүдийг сонгоно. Оролцогч улсуудын гуравны хоёр нь  оролцсон санал хураалтыг хүчин төгөлдөр гэж үзэх бөгөөд хуралдаанд байлцаж санал өгсөн оролцогч улсын төлөөлөгчдийн хамгийн олонхи буюу дийлэнх олонхийн саналыг авсан нэр дэвшигчийг Хорооны гишүүнд сонгогдсонд тооцно.

6. Анхны сонгуулийг энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш зургаан сараас илүүгүй хугацааны дотор явуулна. Ээлжит сонгууль явуулахаас наад зах нь дөрвөн сарын өмнө Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга оролцогч улсуудад захидал илгээж хоёр сарын дотор нэр дэвшүүлэхийг санал болгоно. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга ийнхүү нэр дэвшсэн хүмүүсийн нэрсийн жагсаалтыг үсгийн дарааллаар нь дэвшүүлсэн улсын хамт гаргаж оролцогч улсуудад хүргүүлнэ.

7. Хорооны гишүүд нь дөрвөн жилийн бүрэн эрхийн хугацаатайгаар сонгогдох бөгөөд нэг удаа улиран сонгогдох эрхтэй. Гэхдээ анхны сонгуулиар сонгогдсон зургаан гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа хоёр жил байх бөгөөд анхны сонгуулийг явуулж дуусмагц эдгээр зургаан гишүүний нэрийг энэ зүйлийн 5 дахь хэсэгт заасан хуралдааныг даргалагч шодож тогтооно.

8. Нэмж сонгогдох зургаан гишүүнийг энэ зүйлийн холбогдох заалтын дагуу ердийн сонгууль явуулах замаар сонгоно.

9. Хорооны гишүүн нас барах, огцрох буюу бусад шалтгаанаар үүргээ гүйцэтгэх боломжгүй гэж зарласан тохиолдолд түүний нэрийг дэвшүүлсэн оролцогч улс энэ зүйлийн холбогдох заалтыг шаардлагад нийцсэн мэргэшил бүхий өөр шинжээчийн нэрийг дэвшүүлж үлдсэн хугацаанд томилуулж ажиллуулна.

10. Хороо нь үйл ажиллагааныхаа горим, дэгийг өөрөө тогтооно.

11. Энэхүү конвенцийн дагуу Хорооны ажил үүргийг үр дүнтэй гүйцэтгэхэд шаардлагатай боловсон хүчин, материаллаг хэрэгслээр Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Хороог хангах бөгөөд түүний анхны хуралдааныг мөн зарлаж хуралдуулна.

12. Энэхүү конвенцийн дагуу байгуулагдсан Хорооны гишүүн нь Хорооны хүлээсэн үүрэг, хариуцлагын ач холбогдлыг харгалзан Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий Ассамблейн тогтоосон журам, нөхцөлийн дагуу Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын хөрөнгөөс Ерөнхий Ассамблейн батласан хөлсийг авна.

13. Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын дархан эрх, эрх ямбын тухай конвенцийн холбогдох заалтын дагуу Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын томилолтоор ажиллахдаа Хорооны гишүүд нь шинжээчийн эрх ямба, дархан эрх, хөнгөлөлтийг эдэлнэ.

                                                                             35 дугаар зүйл
                                                        Оролцогч улсуудын тайлан илтгэл

1. Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцийн дагуу хүлээсэн үүргээ биелүүлэх зорилгоор авсан арга хэмжээ, үүнтэй холбоотойгоор гарсан дэвшлийн талаархи дэлгэрэнгүй тайлан илтгэлээ энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш хоёр жилийн дотор Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар уламжлан Хороонд хүргүүлнэ.

2. Оролцогч улс цаашид шинээр авсан арга хэмжээнийхээ тухай нэмэлт тайлан илтгэлийг дөрвөн жилд нэгээс доошгүй удаа, түүнчлэн Хорооны хүссэн үед бусад тайлан илтгэлийг гарган өгч байна.

3. Хороо нь тайлан илтгэлийн агуулгыг тодорхойлох аргачлал зааварчилгаагаар хангана.

4. Анхны дэлгэрэнгүй тайлан илтгэлээ Хороонд хүргүүлсэн îролцогч улсын хувьд дараагийн тайлан  илтгэлийн өмнө нь дурдсан мэдээллийг давтах шаардлагагүй. Хороонд хүргүүлэх тайлан илтгэлийг бэлтгэхдээ оролцогч улсууд нь нээлттэй, ил тод зарчмыг баримтлах бөгөөд энэхүү конвенцийн 4 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан нөхцөлийн харгалзан үзнэ.

5. Тайлан илтгэлдээ энэхүү конвенцоор хүлээсэн үүргээ биелүүлэхэд саад учруулж буй хүндрэл, нөхцөл байдлын талаар дурдаж болно.

                                                                         36 дугаар зүйл
                                                                 Тайлан илтгэлийг хэлэлцэх

1. Хороо нь тайлан илтгэл бүрийг авч хэлэлцээд шаардлагатай гэж үзвэл ерөнхий зөвлөмж, саналыг оролцогч улсад хүргүүлнэ. Оролцогч улс аливаа мэдээллийг хариулт болгон өөрийн сонголтоор Хороонд хүргүүлж болно. Түүнчлэн Хороо нь энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой нэмэлт мэдээллийг оролцогч холбогдох улсаас хүсч болно.

2. Оролцогч улсууд нь тайлан илтгэлээ хүргүүлэх хугацааг нэлээд хугацаагаар хожимдуулсан тохиолдолд Хороо оролцогч холбогдох улсад мэдэгдэл өгснөөс хойш гурван сарын дотор зохих тайлан илтгэлийг хүлээж аваагүй тохиолдолд нь оролцогч тухайн улсын хувьд энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийг өөрт байгаа бодит мэдээлэлд тулгуурлан хэлэлцэх талаар мэдэгдэнэ. Ийнхүү хэлэлцэхэд оролцогч тухайн  улсыг оролцуулах талаар Хороо санал гаргана. Оролцогч улсын зүгээс мэдэгдлийг дагуу тайлан илтгэлийг хүргүүлсэн тохиолдолд энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтыг удирдлага болгоно.

3. Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь тайлан илтгэлийг оролцогч бүх улсад хүргүүлнэ.

4. Оролцогч улсууд нь өөрийн орондоо тайлан илтгэлийг олон нийтэд өргөн хэмжээгээр танилцуулах бөгөөд тайлан илтгэлтэй холбогдуулан гаргасан ерөнхий зөвлөмж, саналыг олон нийт танилцахад хүртээмжтэй байлгана.

5. Хороо нь шаардлагатай гэж үзвэл техникийн зөвлөгөө, дэмжлэг туслалцаа хүсэх зорилгоор оролцогч улсуудын тайланг Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын төрөлжсөн байгууллагууд, сангууд, хөтөлбөрүүдэд анхаарлыг нь хандуулах үүднээс хүргүүлэх бөгөөд хэрэв байгаа бол тухайн тайлан илтгэлтэй холбогдуулж Хорооноос гаргасан санал, зөвлөмжийг хавсарган хүргүүлнэ.

                                                                         37 дугаар зүйл
                                        Оролцогч улсууд болон Хорооны хамтын ажиллагаа

1. Оролцогч улс бүр Хороотой хамтран ажиллах бөгөөд Хорооны гишүүд өөрийн мандатаа хэрэгжүүлэхэд нь тэдэнд туслалцаа үзүүлнэ.

2. Оролцогч улсуудтай хамтран ажиллахдаа Хороо нь олон улсын хамтын ажиллагаанаас үзүүлэх туслалцааг оролцуулан энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэх үндэсний чадавхийг дээшлүүлэх арга зам, хэлбэрийг харгалзан үзнэ.

                                                                     38 дугаар зүйл
                                               Хорооноос бусад байгууллагатай харилцах

Энэхүү конвенцийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд тус дөхөм үзүүлэх болон түүний хамарсан салбарт олон улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх үүднээс:

a) Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын төрөлжсөн байгууллагууд болон бусад байгууллага өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд хамаарах асуудлаархи энэхүү конвенцийн холбогдох зүйл заалтын хэрэгжилттэй холбоотой асуудлыг хэлэлцэхэд төлөөллөө байлцуулж болно. Хороо нь шаардлагатай гэж үзвэл төрөлжсөн байгууллага болон бусад эрх бүхий байгууллагыг тэдгээрийн бүрэн эрхийн хүрээнд хамаарах асуудлаар энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийн тухайд шинжээчийн зөвлөгөө өгөхийг хүсч болно. Түүнчлэн Хороо нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын төрөлжсөн байгууллагууд болон бусад байгууллагыг үйл ажиллагааных нь хүрээний асуудлаар энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийн талаархи тайлан илтгэл ирүүлэхийг хүсч болно.

b) тухайн асуудал Хорооны бүрэн эрхийн хүрээнд үл хамаарах тохиолдолд шаардлагатай гэж үзвэл олон улсын хүний эрхийн гэрээний үндсэн дээр байгуулагдсан бусад холбогдох байгууллагатай өөрсдийн тайлан илтгэлийг хэлэлцэх аргачлал, санал, ерөнхий зөвлөмж гаргах журмын нийцлийг хангах үүднээс зөвлөлдөх бөгөөд үйл ажиллагааны давхцал, хийдэл гаргахаас сэргийлнэ.

                                                                               39 дүгээр зүйл
                                                                   Хорооны тайлан илтгэл

Хороо нь хоёр жил тутамд өөрийн үйл ажиллагааны талаархи тайлан илтгэлийг Ерөнхий Ассамблей болон Эдийн засаг, нийгмийн зөвлөлд хүргүүлэх бөгөөд оролцогч улсуудаас хүлээн авсан мэдээлэл, тайлан илтгэлийг хэлэлцсэний үр дүнд үндэслэн ерөнхий зөвлөмж, санал  гаргаж болно. Ийнхүү гаргасан ерөнхий зөвлөмж, санал  нь Хорооны тайлан илтгэлд хавсаргагдах бөгөөд хэрэв оролцогч улсуудаас тайлбар ирүүлсэн бол түүнийг мөн хамтад нь хүргүүлнэ.

                                                                                 40 дүгээр зүйл
                                                               Оролцогч улсуудын бага хурал

1. Энэхүү конвенцийн хэрэгжилттэй холбоотой аль ч асуудлыг хэлэлцэх зорилгоор оролцогч улсууд нь Оролцогч улсуудын бага хурлыг тогтмол хуралдуулна.

2. Энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш зургаан сараас илүүгүй хугацаанд Оролцогч улсуудын бага хурлыг Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга зарлан хуралдуулна. Дараагийн Бага хурлуудыг Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын зарлан хуралдуулснаар хоёр жил тутамд нэг удаа, эсхүл оролцогч улсуудын Бага хурлаас шийдвэрлэсэн тухай бүр хуралдана.

                                                               41 дүгээр зүйл Эх хадгалагч

Энэхүү конвенцийн эх хадгалагч нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга байна.

                                                           42 дугаар зүйл Гарын үсэг зурах

Энэхүү конвенц нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Нью-Йорк хот дахь төв байранд 2007 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдрөөс эхлэн гарын үсэг зурахад бүх улс болон бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд нээлттэй байна.

                                                   43 дугаар зүйл Дагаж мөрдөх зөвшөөрөл

Энэхүү конвенцид гарын үсэг зурсан улсуудын хувьд түүнийг соёрхон батлах бөгөөд, гарын үсэг зурсан бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд албан ёсоор батламжилна. Энэхүү конвенцид гарын үсэг зураагүй аливаа улс болон бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд энэхүү конвенц нь нэгдэн ороход нээлттэй байна.
 

                                                                                 44 дүгээр зүйл
                                                Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд

1. “Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд” гэж тодорхой бүс нутгийн тусгаар тогтносон улсуудаас бүрдсэн, гишүүн улсууд нь энэхүү конвенцоор зохицуулсан асуудлаар шийдвэр гаргах өөрийн эрх мэдлээ шилжүүлсэн байгууллагыг хэлнэ. Тийм байгууллагууд нь албан ёсоор батламжилсан, эсхүл нэгдэн орох тухай баримт бичигт энэхүү конвенцоор зохицуулсан асуудлын хувьд ямар эрх мэдэлтэй болох талаар тусгана. Түүний дараа эдгээр байгууллага нь өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд гарсан аливаа өөрчлөлтийн талаар эх хадгалагчид мэдээлж байна.
2. Энэхүү конвенцид “Оролцогч улс” гэсэн ишлэл нь эдгээр байгууллагын хувьд түүнд олгосон бүрэн эрхийн хүрээнд үйлчилнэ

3. Энэхүү конвенцийн 45 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 47 дугаар зүйлийн 2 болон 3 дахь хэсгийн зорилгын хүрээнд бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагаас хадгалуулсан аль ч баримт бичгийг тооцохгүй.
4. Өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд хамаарах асуудлаар бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллага нь Оролцогч улсуудын бага хуралд энэхүү конвенцийн оролцогч болж буй өөрийн гишүүн улсуудынхаа тоотой тэнцүү хэмжээний саналын эрхтэй оролцож болно. Чингэхдээ гишүүн улсуудынх нь аль нэг нь санал өгөх эрхээ эдлэсэн тохиолдолд хамтын ажиллагааны байгууллагууд эсрэгээр санал өгөх эрхээ эдлэхгүй.

                                                                          45 дугаар зүйл
                                                                     Хүчин төгөлдөр болох

1. Энэхүү конвенц нь хорь дахь соёрхон батласан батламж жуух, эсхүл нэгдэн орсон тухай баримт бичгийг хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа хүчин төгөлдөр болно.
2. Хорь дахь баримт бичгийг хадгалуулахаар өгснөөс хойш энэхүү конвенцийг соёрхон батласан буюу нэгдэн орсон улс, эсхүл албан ёсоор батламжилсан бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагын хувьд ижил төрлийн баримт бичгээ хадгалуулахаар өгснөөс хойш гуч дахь өдрөөс эхлэн энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болно.

                                                             46 дугаар зүйл Тайлбар хийх

1. Энэхүү конвенцийн зорилго, зорилттой үл нийцэх тайлбарыг хүлээн авахгүй.
2. Тайлбарыг ямар ч үед буцааж авч болно.

                                                    47 дугаар зүйл Нэмэлт өөрчлөлт оруулах

1. Энэхүү конвенцид оролцогч аль ч улс нэмэлт өөрчлөлт хийх саналаа Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хүргүүлж болно. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга уг саналыг оролцогч улсуудад мэдээлж, тухайн саналыг хэлэлцэж санал хураах Оролцогч улсуудын бага хурал хуралдуулах саналтай эсэхээ хариу мэдэгдэхийг хүснэ. Ийнхүү мэдээлснээс хойш дөрвөн сарын дотор оролцогч улсын гуравны нэгээс багагүй нь Бага хурлыг хуралдуулах саналтай байвал Ерөнхий нарийн бичгийн дарга түүнийг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын ивээл дор зарлан хуралдуулна. Нэмэлт өөрчлөлт нь хуралд оролцогч улсуудын гуравны хоёроос доошгүйн саналаар дэмжигдэх бөгөөд ийнхүү дэмжигдсэн нэмэлт өөрчлөлийг Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ерөнхий Ассамблейгаар батлуулахаар хүргүүлэх бөгөөд дараа нь оролцогч улсуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэхээр хүргүүлнэ.

2. 1 дэх хэсгийн заалтын дагуу дэмжигдэж, батлагдсан нэмэлт өөрчлөлт нь тухайн нэмэлт өөрчлөлтийг дэмжих үед байлцсан оролцогч улсуудын гуравны хоёрын тоотой тэнцүү тооны улс түүнийг хүлээн зөвшөөрсөн тухай баримт бичгийг хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа хүчин төгөлдөр болно. Түүнээс хойш нэмэлт өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрсөн оролцогч аливаа улсын хувьд хүлээн зөвшөөрсөн тухай баримт бичгээ хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа  нэмэлт өөрчлөлт нь хүчин төгөлдөр болно. Хүчин төгөлдөр болсон нэмэлт өөрчлөлт нь зөвхөн түүнийг батласан оролцогч улсуудын хувьд заавал дагаж мөрдөх хүчинтэйбайна.

3. Хэрвээ Оролцогч улсуудын бага хурлаас нийтийн тохиролцооны үндсэн дээр шийдвэрээ гаргасан бол энэхүү конвенцийн 34, 38, 39 болон 40 дүгээр зүйлийн заалтад хамаарах энэ зүйлийн 1 хэсгийн заалтын дагуу дэмжигдэж, батлагдсан нэмэлт өөрчлөлт нь түүнийг дэмжих үед байлцсан оролцогч улсуудын гуравны хоёртой тэнцүү тооны хүлээн зөвшөөрсөн тухай баримт бичгийг хадгалуулахаар хүргүүлсэн өдрөөс хойш гуч хоногийн дараа оролцогч бүх улсын хувьд хүчин төгөлдөр болно.

                                                                         48 дугаар зүйл Цуцлах

Оролцогч аливаа улс Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад бичгээр мэдэгдэх замаар энэхүү конвенцийг цуцалж болно. Цуцлалт нь Ерөнхий нарийн бичгийн дарга мэдэгдлийг хүлээн авснаас хойш нэг жилийн дараа хүчин төгөлдөр болно.

                                                             49 дүгээр зүйл Боломжит хувилбар
 
Энэхүү конвенцийн эх бичвэр нь хүртээмжтэй хэлбэрээр үйлдэгдэнэ.

                                                        50 дугаар зүйл Ижил хүчинтэй эх бичвэр

Энэхүү конвенцийн англи, араб, испани, орос, хятад, франц хэлээрх эх бичвэр нь ижил хүчинтэй байна.

Үүнийг нотолж, засгийн газраасаа зохих ёсоор бүрэн эрх олгогдсон бүрэн эрх төлөөлөгчид энэхүү конвенцид гарын үсэг зурав.

                                                                                            Óäèðòãàë

      Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä îðîëöîã÷ óëñóóä,
     Õ¿í, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ò¿¿íòýé òýìöýõ òàëààð ¿ð ºãººæòýé àðãà õýìæýý àâàõûí òóëä òèéíõ¿¿ õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õóäàëäàà õèéã÷äèéã øèéòãýõ áîëîí òèéíõ¿¿ õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã, ò¿¿í÷ëýí òýäãýýðèéí îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõàä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýýã õàìðóóëñàí á¿ðýí òºãñ îëîí óëñûí õàíäëàãûã ãàðàë ¿¿ñëèéí, äàìæèí ºíãºð¿¿ëýã÷ áà õ¿ðýõ ãàçðûí îðíóóäàä áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéãààã çàðëàæ ìýäýãäýí,
     õ¿í, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õäèéã ìºëæèõ ÿâäàëòàé òýìöýõ òàëààðõè õýì õýìæýý áîëîí ïðàêòèê àðãà õýìæýýã òóñãàñàí îëîí óëñûí õýä õýäýí áàðèìò áè÷èã áàéäàã áîëîâ÷ õ¿í õóäàëäààëàõòàé õîëáîãäîõ á¿õ àñóóäëûã àâ÷ ¿çñýí ò¿ãýýìýë áàðèìò áè÷èã ¿ã¿éã õàðãàëçàí,
     èéì áàðèìò áè÷èã ¿ã¿éä õ¿í õóäàëäààëàõ ÿâäàëä ºðòºãäºõ¿éö õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä õàíãàëòòàé õàìãààëàëò áàéõã¿é áàéíà ãýäýãò ñýòãýë ò¿ãøèí,
     ¿íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ýñðýã á¿ðýí òºãñ îëîí óëñûí êîíâåíöèéã áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîîð áîëîí ýìýãòýé÷¿¿ä áà õ¿¿õýä õóäàëäààëàõòàé òýìöýõ òóõàé îëîí óëñûí áàðèìò áè÷ãèéã ìºí àäèë áîëîâñðóóëàõ àñóóäëûã õýëýëöýõ çîðèëãîîð íýýëòòýé çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ò¿ð /ad hoc/ õîðîî áàéãóóëàõààð øèéäâýðëýñýí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 1998 îíû 12 äóãààð ñàðûí 9-íèé ºäðèéí 53/111 òîîò òîãòîîëûã ýðãýæ ñàíàí,
     õ¿í, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ò¿¿íèéã òàñëàí çîãñîîõ, øèéòãýõ òóõàé îëîí óëñûí áàðèìò áè÷ãèéã ͯÁ-ûí ¯íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ýñðýã êîíâåíöèä íýìýëò áîëãîõ íü òèéíõ¿¿ ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà ò¿¿íòýé òýìöýõýä àøèã òóñ áîëíî ãýäýãò èòãýí,

    äîð äóðäñàí ç¿éëèéã õýëýëöýí òîõèðîëöîâ:

                                                                                 I. Åðºíõèé çààëòóóä

                                                                                    1 ä¿ãýýð ç¿éë.
                                 ͯÁ-ûí ¿íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ýñðýã
                                                                      êîíâåíöèä õîëáîãäîõ íü

    1. Ýíýõ¿¿   ïðîòîêîë   íü Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ¯íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ýñðýã êîíâåíöèéí íýìýëò áîëíî. Ò¿¿íèéã Êîíâåíöèéí õàìò òàéëáàðëàíà.

    2. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí õóâüä ò¿¿íä ººðººð çààãààã¿é áîë Êîíâåíöèéí çààëòóóäûã mutatis mutandis õýðýãëýíý.

    3. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí 5 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò
õýðã¿¿äèéã Êîíâåíöèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðã¿¿äèéí àäèë àâ÷ ¿çíý.

                                                                                    2 äóãààð ç¿éë
                                                                                         Çîðèëãî

     Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí çîðèëãî íü:
                (à) õ¿í õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà ò¿¿íòýé òýìöýõ, èíãýõäýý ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä òóñãàéëàí àíõààðàë òàâèõ;
                (b) õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûí õ¿íèé ýðõèéã á¿ðýí õ¿íäëýí òýäíèéã õàìãààëàõ áà òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ; áîëîí
                 (ñ) ýäãýýð çîðèëòîä õ¿ðýõ ¿¿äíýýñ îðîëöîã÷ óëñóóäûí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõýä îðøèíî.

                                                                                  3 äóãààð ç¿éë
                                                                                     Íýð òîìú¸î

       Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí çîðèëãîîð:
               (à) "õ¿í õóäàëäààëàõ" ãýäýã íü õ¿íèéã ìºëæèõ çîðèëãîîð õ¿÷ õýðýãëýõýýð çàíàëõèéëýõ áóþó õ¿÷ õýðýãëýõ, ýñõ¿ë õ¿÷èðõèéëëèéí áóñàä õýëáýðèéã àøèãëàõ, õóëãàéëàõ, çàëèëàõ, õóóðàí ìýõëýõ, ýðõ ìýäïýý óðâóóëàí àøèãëàõ áóþó ýìçýã áàéäëûã íü àøèãëàõ, ýñõ¿ë ººð ýòãýýäèéã õÿíàëòäàà áàéëãàæ áóé ýòãýýäèéí çºâøººðëèéã àâàõûí òóëä òºëáºð õèéæ áóþó àøèã îëãîí õàõóóëüäàõ çýðýã àðãààð õ¿ì¿¿ñèéã óðâóóëàí ýëñ¿¿ëýõ, òýýâýðëýõ, äàìæóóëàõ, íóóãäóóëàõ áóþó õ¿ëýýæ àâàõ ¿éëäëèéã õýëíý. ̺ëæèõ ãýäýãò íààä çàõ íü áóñäûã áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ áóþó áýëãèéí õàðèëöààíä îðóóëàí ìºëæèõ áóñàä õýëáýð¿¿ä, àëáàäàí àæèëëóóëàõ áóþó ¿éë÷ë¿¿ëýõ, áîîë÷ëîë áóþó áîîë÷ëîëòîé òºñººòýé çàíøèë, ýðõ ÷ºëººã¿é áàéëãàõ áóþó ýðõòíèéã íü àâàõ çýðãèéã îéëãîíî;
                (b) ýíý ç¿éëèéí (à) äýä õýñýãò äóðäñàí àðãóóäûí àëü íýãèéã àøèãëàñàí áàéõ òîõèîëäîëä õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ ººðèéã íü (à) äýä õýñýãò äóðäñàíààð ìºëæèõ ãýæ áàéãààã ººðºº çºâøººðñíèéã õýðýãñýõã¿é;
                (ñ) ýíý ç¿éëèéí (à) äýä õýñýãò äóðäñàí àðãóóäûã õýðýãëýýã¿é áàéñàí ÷ ìºëæèõ çîðèëãîîð õ¿¿õäèéã óðâóóëàí ýëñ¿¿ëýõ, òýýâýðëýõ, äàìæóóëàõ, íóóãäóóëàõ áóþó õ¿ëýýæ àâàõ ¿éëäëèéã " õ¿í õóäàëäààëàõ " ãýæ ¿çíý;
                (d) "Õ¿¿õýä" ãýäýãò 18 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿í á¿ðèéã õýëíý.

                                                                                          4 ä¿ãýýð ç¿éë
                                                                                        Õýðýãëýõ õ¿ðýý
       Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûã ò¿¿íä ººðººð çààãààã¿é áîë óã ïðîòîêîëûí 5 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðã¿¿ä íü ¿íäýñòýí äàìíàñàí øèíæ ÷àíàðòàé áóþó òýäãýýðò çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò á¿ëýãëýë õîëáîãäñîí áàéõ òîõèîëäîëä ýäãýýð ãýìò õýðýãò õîëáîãäîõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ìºðäºí áàéöààõ áîëîí ìºðäºí ìºøãºõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, ò¿¿í÷ëýí èéì ãýìò õýðã¿¿äèéí õîõèðîã÷äûã õàìãààëàõòàé õîëáîãäóóëàí õýðýãëýíý.

                                                                                       5 äóãààð ç¿éë
                                                                                      Ýð¿¿ãèéí øèíæ
      1. Îðîëöîã÷  óëñ  á¿ð  õýðýâ  ýíýõ¿¿  ïðîòîêîëûí   3  äóãààð  ç¿éëä äóðäñàí ¿éëäë¿¿äèéã ñàíààòàéãààð ¿éëäñýí áîë òýäãýýðèéã ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýãò òîîöîõîä øààðäëàãàòàé áàéæ áîëîõ õóóëü òîãòîîõ áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýã àâíà.
      2. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð äàðààõü ¿éëäëèéã ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýãò òîîöîõîä øààðäëàãàòàé áàéæ áîëîõ õóóëü òîãòîîõ áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýã ìºí àâíà:
              (à) õóóëü ç¿éí òîãòîëöîîíû ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã äàãàæ ìºðäñºí íºõöºëä, ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðãèéã ¿éëäýõèéã çàâäàõ;
             (b) ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðãèéã ¿éëäýõýä õàìòðàí îðîëöîõ;
             (ñ) ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðãèéã ¿éëäýõ çîðèëãîîð áóñàä ýòãýýäèéã çîõèîí áàéãóóëàõ áóþó óäèðäàõ.
 

                                                   II. Õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã õàìãààëàõ

                                                                                        6 äóãààð ç¿éë
                                                             Õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã
                                                                           õàìãààëàõ áîëîí òóñëàõ
    1. Çîõèõ òîõèîëäîëä îðîëöîã÷ óëñ á¿ð õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûí õóâèéí àìüäðàëûã áà òýäãýýðèéã áèå õóíèé õóâüä, òóõàéëáàë, õ¿í õóäàëäààëàõòàé õîëáîãäîõ òóõàéí õýðãèéí ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààã íóóö áàéëãàõ àðãà çàìààð, äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæîîð áàéæ áîëîõ õýìæýýíä õàìãààëíà.
    2. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð äîòîîäûí õóóëü ç¿éí áóþó çàõèðãààíû òîãòîëöîîíû õ¿ðýýíä õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí хîõèðîã÷äîä, çîõèõ òîõèîëäëóóäàä:
              (à) ø¿¿õèéí áîëîí çàõèðãààíû õÿíàí õýëýëöýõ àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýë ºãºõ;
              (b) ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ýòãýýäýä õîëáîãäîõ ýð¿¿ãèéí ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààíû çîõèõ ¿å øàòóóäàä ºì㺺ëºõ òàëûí ýðõýä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿é áàéõ õýëáýðýýð ñàíàë áîäîë, áîëãîîìæëîëûã íü èëýðõèéëýõ, õýëýëö¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òóñãàñàí áàéõ íºõöºëèéã õàíãàíà.
    3. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð õ¿í  õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã áèå áÿëäàð, ñýòãýë ç¿é áîëîí íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðèéí õóâüä íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýýã, òóõàéëáàë çîõèõ òîõèîëäëóóäàä äîð äóðäñàí àðãà õýìæýýã çàñãèéí ãàçðûí áóñ áàéãóóëëàãóóä, áóñàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áóñàä õýñýãòýé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çíý:
             (à) çîõèõ îðîí áàéðààð õàíãàõ;
             (b) õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äîä îéëãîãäîõ õýëýýð, ÿëàíãóÿà õóóëèàð òîãòîîñîí ýðõèéí òàëààð çºâëºë㺺 áà ìýäýýëýë ºãºõ;
             (ñ) ýìíýëãèéí, ñýòãýë ç¿éí áà ìàòåðèàëëàã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
             (d) õºäºëìºðëºõ, áîëîâñðîë ýçýìøèõ áîëîí ñóðàëöàõ áîëîëöîîãîîð õàíãàõ.
    4. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý õ¿í õóäàëäààëàõ   õýðãèéí   õîõèðîã÷äûí   íàñ,   õ¿éñ   áà   òóñãàé   õýðýãöýýã, òóõàéëáàë õ¿¿õäèéí òóñãàé õýðýãöýýã, ¿¿íä çîõèõ îðîí áàéð, áîëîâñðîë áîëîí àñðàí õàëàìæëàëûí àñóóäëûã õàðãàëçàí ¿çíý.
    5. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷èä íóòàã äýâñãýðò íü áàéõ õóãàöààíä òýäíèé áèåèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõûã ýðìýëçýíý.
    6. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð äîòîîäûí õóóëü ç¿éí òîãòîëöîîíû õ¿ðýýíä õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷èä ó÷èðñàí õîõèðîëäîî íºõºí òºëáºð àâàõ áîëîìæ îëãîæ áàéõ àðãà õýìæýýã õàðãàëçñàí íºõöºëèéã õàíãàíà.
 

                                                                                 7 äóãààð ç¿éë
                           Õ¿ëýýí àâàã÷ óëñ äàõü õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûí ýðõ ç¿éí áàéäàë
       1. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí 6 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó àðãà õýìæýý àâàõûí çýðýãöýý õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷èä, çîõèõ òîõèîëäîëä, ò¿¿íèé íóòàã äýâñãýðò íü ò¿ð áóþó áàéíãà áàéõ áîëîëöîî îëãîõ òàëààð õóóëü òîãòîîõ áóþó áóñàä çîõèõ àðãà õýìæýý àâàõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çíý.
       2. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí 1 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñíûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý îðîëöîã÷ óëñ á¿ð õ¿ì¿¿íëýã áà íèã¿¿ëñýõ õ¿÷èí ç¿éëèéã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàí àâ÷ ¿çíý.
 

                                                                                   8 äóãààð ç¿éë
                                          Õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã íóòàãò íü áóöààõ
      1. Îðîëöîã÷ óëñ õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ íü ò¿¿íèé èðãýí, ýñõ¿ë õ¿ëýýí àâàã÷ Îðîëöîã÷ óëñûí íóòàã äýâñãýðò îðîõ ¿åäýý áàéíãûí îðøèí ñóóã÷èéí ýðõòýé áàéñàí ýòãýýä áîë òóõàéí ýòãýýäèéã áóöààæ èð¿¿ëýõýä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, àþóëã¿é áàéäëûã íü õàíãàõ àñóóäëûã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàæ ¿çýí, ó÷èð øàëòãààí áóþó ¿íäýñëýë ¿ã¿éãýýð ¿ë õîéøëóóëàí õ¿ëýýí àâ÷ áàéõ áîëíî.
      2. Õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ íü èðãýí íü, ýñõ¿ë õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñûí íóòàã äýâñãýðò îðîõ ¿åäýý áàéíãûí îðøèí ñóóã÷èéíõ íü ýðõòýé áàéñàí ýòãýýä áîëîõ îðîëöîã÷ óëñàä óã ýòãýýäèéã îðîëöîã÷ óëñ áóöààæ ºãºõ òîõèîëäîëä    èéíõ¿¿ áóöààõ ¿éëäëèéã òóõàéí ýòãýýäèéí àþóëã¿é    áàéäëûã   õàíãàõ   àñóóäëûã,   ò¿¿í÷ëýí   óã   ýòãýýä   íü   õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ áîëñîíòîé õîëáîãäîõ àëèâàà ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààíû øèíæ áàéäëûã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàí, àëü áîëîõîîð ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð õýðýãæ¿¿ëíý.
    3. Õ¿ñýëò õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñ íü õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ áîëñîí ýòãýýä ò¿¿íèé èðãýí ìºí    áîëîõ, ýñõ¿ë õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñûí íóòàã äýâñãýðò îðîõ ¿åäýý íóòàãò íü áàéíãà îðøèí ñóóõ ýðõòýé áàéñàí ýñýõèéã õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñûí õ¿ñýëòýýð ó÷èð øàëòãààí áóþó ¿íäýñëýë ¿ã¿éãýýð ¿ë õîéøëóóëàí øàëãàæ áàéõ áîëíî.
    4. Çîõèõ  áàðèìò áè÷èãã¿é,  õ¿í  õóäàëäààëàõ õýðãèéí  õîõèðîã÷èéã áóöààõàä òóñ äºõºì áîëîõ ¿¿äíýýñ óã ýòãýýä èðãýí íü, ýñõ¿ë õ¿ëýýí àâàã÷ Îðîëöîã÷ óëñûí íóòàã äýâñãýðò îðîõ ¿åäýý áàéíãà îðøèí ñóóã÷èéíõ íü ýðõòýé áàéñàí ýòãýýä áîëîõ îðîëöîã÷ óëñ íü õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñûí õ¿ñýëòýýð õîëáîãäîõ ýòãýýäýä ººðèéíõ íü íóòàã äýâñãýðò áóöàæ èðýõýä   íü   øààðäàãäàõóéö  çîð÷èí   ÿâàõ  áàðèìò  áè÷èã  áóþó  áóñàä çºâøººðëèéã îëãîæ áàéõààð çºâøººð÷ áàéãàà áîëíî.
    5. Ýíý ç¿éë íü õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äîä õ¿ëýýí àâàã÷ îðîëöîã÷ óëñûí äîòîîäûí àëèâàà õóóëü òîãòîîìæîîð îëãîñîí àëèâàà ýðõýä õîõèðîë ¿ë ó÷ðóóëíà.
    6. Ýíý ç¿éë íü õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷äûã áóöààõ àñóóäëûã á¿ðýí áóþó õýñýã÷ëýí çîõèöóóëæ áóé àëèâàà õýðýãëýõ¿éö õî¸ð áóþó   îëîí   òàëûí   õýëýëöýýð   áóþó   òîõèðîëöîîíóóäàä   õîõèðîë   ¿ë ó÷ðóóëíà.
 

                                III. Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò, õàìòûí àæèëëàãàà áîëîí áóñàä àðãà õýìæýý
                                                                                      9 ä¿ãýýð ç¿éë
                                                        Õ¿í õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
     1. Îðîëöîã÷   óëñóóä   äàðààõü   àñóóäëààð   á¿ðýí    öîãö   áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýã òîäîðõîéëíî:
              (à) õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà ò¿¿íòýé òýìöýõ;
              (b) õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷èä, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä áà õ¿¿õä¿¿äèéã äàõèí õýëìýãäýõýýñ õàìãààëàõ.
     2. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà ò¿¿íòýé òýìöýõ çîðèëãîîð ñóäàëãàà, îëîí íèéòèéí õýâëýë ìýäýýëëèéí êàìïàíèò àæèë ÿâóóëàõ,  ò¿¿í÷ëýí  íèéãýì,  ýäèéí  çàñãèéí õîëáîãäîõ ñàíàà÷ëàãóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã àðãà õýìæýý àâàõûã ýðìýëçýíý.
     3. Ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä áîëîí áóñàä àðãà õýìæýý íü çîõèõ íºõöºëä çàñãèéí ãàçðûí áóñ áàéãóóëëàãóóä, áóñàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áóñàä õýñýãòýé õàìòðàí àæèëëàõ àñóóäëûã õàìàðíà.
     4. Îðîëöîã÷    óëñóóä    õ¿ì¿¿ñèéã,    ÿëàíãóÿà    ýìýãòýé÷¿¿ä    áîëîí õ¿¿õä¿¿äèéã õ¿í õóäàëäààëàõ õýðýãò ºðòºìòãèé áîëãîæ áóé ÿäóóðàë, áóóðàé õºãæèë, òýãø áîëîëöîîã¿é áàéõ çýðýã    õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººã áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã, òóõàéëáàë, õî¸ð áóþó îëîí òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëýõ áóþó áîëîâñðîíãóé áîëãîõ áîëíî.
      5. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿í õóäàëäààëàõàä õ¿ðãýæ áóé, õ¿í, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí õ¿¿õä¿¿äèéã á¿õ õýëáýðýýð ìºëæëèõ ÿâäëûã áèé áîëãîäîã ýðýëò õýðýãöýýíèé ýñðýã ÷èãëýñýí õóóëü òîãòîîõ áóþó áîëîâñðîë, íèéãýì, ñî¸ëûí ãýñýí áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äèéã, òóõàéëáàë, õî¸ð áóþó îëîí òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ çàìààð àâàõ áóþó áîëîâñðîíãóé áîëãîõ áîëíî.

                                                                                       10 äóãààð ç¿éë
                                                                    Ìýäýýëýë ñîëèëöîî áîëîí ñóðãàëò
     1. Äàðààõü ç¿éëèéã òîäîðõîéëîí òîãòîîäîã áîëîõ ¿¿äíýýñ Îðîëöîã÷ óëñóóäûí    õóóëü    ñàõèóëàõ,    öàãàà÷ëàëûí    áóþó    áóñàä    õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä äîòîîäûíõîî õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó çîõèõ òîõèîëäîëä íýã íýãýíòýéãýý ìýäýýëýë õàðèëöàí ñîëèëöîõ çàìààð õàìòðàí àæèëëàíà:
               (à) çîð÷èí ÿâàõ áàðèìò áè÷èãã¿éãýýð áóþó ººð ýòãýýäèéí çîð÷èí ÿâàõ áàðèìò áè÷ãýýð îëîí óëñûí õèëèéã íýâòðýí ºíãºð÷ áóé áóþó íýâòðýí ºíãºðºõººð çàâäàæ áóé õ¿ì¿¿ñ íü õ¿í õóäàëäààëàã÷èä áóþó õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷èä áîëîõ ýñýõèéã;
               (b) ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãýýð îëîí óëñûí õèë íýâòðýõèéí òóëä àøèãëàñàí áóþó àøèãëàõààð çàâäñàí çîð÷èí ÿâàõ áàðèìò áè÷ãèéí òºðë¿¿ä;
               (ñ) çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò á¿ëýãëýë¿¿ä õ¿í õóäàëäààëàõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áóé õýðýãñýë áà àðãóóä, ò¿¿í÷ëýí õîõèðîã÷äûã óðâóóëàí ýëñ¿¿ëýõ áà òýýâýðëýõ, èéì õóäàëäàà ÿâóóëæ áóé õ¿ì¿¿ñ áà á¿ëýãëýë¿¿ä õîîðîíäîî áóþó äîòðîî õàðèëöàõ çàì ÷èãëýë áà õîëáîî, ìºí òýäãýýðèéã èëð¿¿ëýõ áîëîìæ á¿õèé àðãà õýìæýý.
     2. Îðîëöîã÷   óëñóóä   õóóëü   ñàõèóëàõ,   öàãàà÷ëàëûí   áóþó   áóñàäõîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäûí àæèëòíóóäàä õ¿í õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ   àñóóäëààð   ñóðãàëò   ÿâóóëàõ   áóþó   ýð÷èìæ¿¿ëýõ   áîëíî. Ñóðãàëòûã    õ¿í    õóäàëäààëàõààñ    óðüä÷èëàí    ñýðãèéëýõ,    õóäàëäàà õèéã÷äèéã ìºðäºí  ìºøãºõ, õîõèðîã÷äûí ýðõèéã õàìãààëàõ, ò¿¿í÷ëýí òýäíèéã   õóäàëäàà   õèéã÷äýýñ   õàìãààëàõ   àðãà   õýëáýðèéí   àñóóäàëä òºâëºð¿¿ëýõ íü çîõèñòîé áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí ñóðãàëòûí ÿâöàä õ¿íèé ýðõ, õ¿¿õýä áà æåíäåðò õîëáîãäîëòîé ýìçýã àñóóäëóóäûã àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãûã àíõààðàõ õýðýãòýé áºãººä åóðãàëò íü çàñãèéí ãàçðûí áóñ áàéãóóëëàãóóä, áóñàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áóñàä õýñýãòýé õàìòûí àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä òóñ äºõºì áîëîõ ¸ñòîé áîëíî.
      3. Ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâ÷ áóé îðîëöîã÷ óëñ íü ìýäýýëýë ºãñºí îðîëöîã÷ óëñûí ç¿ãýýñ ìýäýýëëèéã àøèãëàõ òàëààð õÿçãààðëàëò òàâüñàí àëèâàà õ¿ñýëòèéã áèåë¿¿ëíý.
 

                                                                                      11 ä¿ãýýð ç¿éë
                                                                     Õèëèéí õÿíàëòûí àðãà õýìæýý
    1. Õ¿ì¿¿ñ ÷ºëººòýé  øèëæèí ÿâàõ òàëààð îëîí óëñàí õýìæýýíä õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí õóâüä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿í õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ò¿¿íèéã èëð¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé áàéæ áîëîõ áàéäëààð õèëèéí õÿíàëòûã áîëîìæèéí õèðýýð áýõæ¿¿ëíý.
    2. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí 5 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó òîäîðõîéëñîí    ãýìò   õýðãèéã   ¿éëäýõýä   àðèëæààíû   òýýâýðëýã÷äèéí àøèãëàëòàä   áàéãàà   òýýâðèéí   õýðýãñë¿¿äèéã   àøèãëàõ   ÿâäëààñ   àëü áîëîõîîð óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð õóóëü òîãòîîõ áóþó áóñàä çîõèõ àðãà õýìæýýã àâíà.
    3. Çîõèõ òîõèîëäëóóäàä, õýðýãëýãäýõ¿éö îëîí óëñûí êîíâåíö¿¿äýä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð, ýäãýýð àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä àðèëæààíû òýýâýðëýã÷èä,   òóõàéëáàë   àëèâàà   òýýâðèéí   êîìïàíè   áóþó   àëèâàà òýýâðèéí õýðýãñëèéí ýçýìøèã÷ áóþó îïåðàòîðò á¿õ çîð÷èã÷èä íü õ¿ëýýí àâàã÷ Óëñàä íýâòðýí îðîõîä øààðäàãäàõ çîð÷èí ÿâàõ áàðèìò áè÷èãòýé ãýäãèéã òîãòîîæ áàéõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýëãýíý.
    4. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 3 äàõü õýñýãò çààñàí ¿¿ðãèéã çºð÷ñºí òîõèîëäîëä õàðèóöëàãûí àðãà õýìæýý îíîãäóóëæ áàéõ òàëààð äîòîîäûíõîî õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã àâíà.
    5. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëîîð òîäîðõîéëñîí ãýìò õýðãèéã ¿éëäýõýä îðîëöñîí ýòãýýäýä íýâòðýí îðîõûã íü òàòãàëçàõ áóþó âèçèéã íü õ¿÷èíã¿é áîëãîõûã äîòîîäûíõ íü õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó çºâøººð÷ áàéõ òàëààð àðãà õýìæýý àâàõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çíý.
    6. Êîíâåíöèéí 27 äóãààð ç¿éëä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð îðîëöîã÷ óëñóóä    õèëèéí    õÿíàëòûí     áàéãóóëëàãóóäûí    õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã, òóõàéëáàë, øóóä õîëáîîòîé áàéõ ñóâãóóäûã áèé áîëãîæ, àæèëëóóëàõ çàìààð áýõæ¿¿ëýõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çíý.

                                                                                        12 äóãààð ç¿éë
                                                                  Áàðèìò áè÷ãèéí áàòàëãàà áîëîí õÿíàëò
     Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð áàéãàà áîëîëöîîíûõîî õýìæýýíä:
                 (à) ò¿¿íèé îëãîæ áóé çîð÷èí ÿâàõ áóþó õóâèéí áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü òýäãýýðèéã ç¿é áóñààð õÿëáàð àøèãëàæ ÷àäàõààðã¿é, õóðàì÷ààð ÷ºëººòýé ¿éëäýõ áóþó õóóëü áóñàà𠺺ð÷ëºõ, õóóëáàðëàõ áóþó îëãîõ áîëîìæã¿é áàéõààð òèéì ÷àíàðòàé áàéõ ÿâäëûã õàíãàõàä, áîëîí
                 (b) ò¿¿íèé áóþó ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ îëãîæ áóé çîð÷èí ÿâàõ áóþó õóâèéí áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü á¿ðýí á¿òýí, áàòàëãààòàé áàéõ ÿâäëûã õàíãàõàä, òýäãýýðèéã õóóëü áóñààð ¿éëäýõ, îëãîõ áà àøèãëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä øààðäëàãàòàé áàéæ áîëîõ òèéì àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâíà.

                                                                                    13 äóãààð ç¿éë
                                                  Áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü õóóëü ¸ñíû áºãººä õ¿÷èíòýé áàéõ
         Îðîëöîã÷ óëñ íü ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ îëãîñîí áóþó îëãîñîí ãýãäýæ áóé, õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãýýð àøèãëàãäàæ áàéãàà ãýñýí ñýæèã á¿õèé çîð÷èí ÿâàõ áóþó õóâèéí áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü õóóëü ¸ñíû áºãººä õ¿÷èíòýé ýñýõèéã ººð îðîëöîã÷ óëñûí õ¿ñýëòýýð áîëîìæèéí õóãàöààíä äîòîîäûí õóóëèéí äàãóó øàëãàíà.

                                                                            VI. Òºãñãºëèéí çààëòóóä
                                                                                      14 ä¿ãýýð ç¿éë
                                                                               Òàéëáàð á¿õèé çààëò
    1. Îëîí óëñûí ýðõ ç¿é, ò¿¿í÷ëýí îëîí óëñûí õ¿ì¿¿íëýãèéí ýðõ ç¿é áà îëîí  óëñûí  õ¿íèé  ýðõèéí  ýðõ  ç¿é òóõàéëáàë,  õýðýãëýãäýõ òîõèîëäîëä, Ä¿ðâýãñäèéí ýðõèéí áàéäëûí òóõàé 1951 îíû êîíâåíö áîëîí 1967 îíû ïðîòîêîë, òýäãýýðò òóñãàñàí àëáàäàí ¿ë ãàðãàõ çàð÷ìûí äàãóó óëñóóä áîëîí õóâü õ¿ì¿¿ñò õàìààðàõ ýðõ, ¿¿ðýã áà õàðèóöëàãûã õºíäñºí ÿìàð ÷ ç¿éë ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä ¿ã¿é áîëíî.
    2. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä òóñãàñàí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí õîõèðîã÷ ãýñýí ¿íäýñëýëýýð õ¿ì¿¿ñèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é áàéõ õýëáýðýýð òàéëáàðëàõ áà õýðýãëýõ áîëíî. Ýäãýýð àðãà õýìæýýã òàéëáàðëàõ    áà   õýðýãëýõ   ÿâäëûã   îëîí    óëñûí   õýìæýýíä   õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ¿ë ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ çàð÷ìóóäòàé íèéö¿¿ëñýí áàéõ áîëíî.

                                                                                     15 äóãààð ç¿éë
                                                                              Ìàðãààí øèéäâýðëýõ
    1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûã òàéëáàðëàõ áóþó õýðýãëýõòýé õîëáîãäîõ ìàðãààíûã õýëýëöýýíèé çàìààð øèéäâýðëýõèéã ýðìýëçýíý.
    2. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã òàéëáàðëàõ áóþó õýðýãëýõ àñóóäëààð õî¸ð áóþó ò¿¿íýýñ îëîí  Îðîëöîã÷ óëñóóäûí õîîðîíä ¿¿ññýí,  áîëîìæèéí õóãàöààíä õýëýëöýýíèé çàìààð øèéäâýðëýæ ÷àäààã¿é àëèâàà ìàðãààíûã ýäãýýð îðîëöîã÷ óëñóóäûí àëü íýãèéí õ¿ñýëòýýð àðáèòðò øèëæ¿¿ëíý. Õýðýâ àðáèòðûí òóõàé õ¿ñýëò ãàðãàñàí ºäðººñ õîéø çóðãààí ñàðûí äîòîð ýäãýýð îðîëöîã÷ óëñóóä àðáèòðûã çîõèîí áàéãóóëàõ òàëààð òîõèðîëöîæ ÷àäààã¿é  áîë  ýäãýýð  îðîëöîã÷  óëñóóäûí  àëü  íýã  íü  óã  ìàðãààíûã Ø¿¿õèéí ä¿ðìèéí äàãóó ºðãºäºë ãàðãàæ Îëîí óëñûí ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëæ áîëíî.
    3. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ, ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ áóþó áàòëàõ, ýñõ¿ë ò¿¿íä íýãäýí îðîõäîî ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 2 äàõü õýñãèéí äàãóó ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí ãýæ ¿çýõã¿é áàéãààãàà ìýäýãäýæ áîëíî.  Áóñàä îðîëöîã÷ óëñóóä òèéì òàéëáàð õèéñýí àëèâàà îîëöîã÷ óëñûí õóâüä ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 2 äàõü õýñãèéí äàãóó ¿¿ðýã õ¿ëýýõã¿é áîëíî.
    4. Ýíý ç¿éëèéí 3 äàõü õýñãèéí äàãóó òàéëáàð õèéñýí àëèâàà îðîëöîã÷ óëñ ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä ìýäýãäýæ óã òàéëáàðàà õýäèéä ÷ ýã¿¿ëýí àâ÷ áîëíî.

                                                                                   16 äóãààð ç¿éë
                            Ãàðûí ¿ñýã çóðàõ, ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ, áàòëàõ áîëîí íýãäýí îðîõ
    1. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë íü 2000 îíû àðâàí õî¸ðäóãààð ñàðûí 12-15-íä Èòàëè óëñûí Ïàëåðìî õîòíîî, óëìààð 2002 îíû àðâàí õî¸ðäóãààð ñàðûí 12-íû ºäºð õ¿ðòýë Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Òºâ áàéðàíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä á¿õ óëñûí õóâüä íýýëòòýé áàéíà.
    2. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë íü á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãóóäûí  õóâüä  íààíàäàæ ò¿¿íèé  ãèø¿¿í  íýã óëñ íü ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí òîõèîëäîëä ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä ìºí íýýëòòýé áàéíà.
     3. Ýíýõ¿¿  ïðîòîêîëûã ñî¸ðõîí  áàòëàõ,  õ¿ëýýí  çºâøººðºõ  áóþó áàòëàõ áîëíî. Ñî¸ðõîí áàòàëñàí õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóþó áàòàëñàí   òóõàé   áàðèìò   áè÷ãèéã   Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà. Á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãà íü ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóþó áàòàëñàí òóõàé áàðèìò áè÷ãýý íààíàäàæ ò¿¿íèé ãèø¿¿í íýã óëñ òèéíõ¿¿ ¿éëäñýí òîõèîëäîëä õàäãàëóóëæ áîëíî. Óã áàéãóóëëàãà íü òýðõ¿¿ ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóþó áàòàëñàí òóõàé áàðèìò áè÷èãò ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí õ¿ðýýíä çîõèöóóëàãäàæ áóé àñóóäëóóäûí õóâüä ººðèéí ýäëýõ ýðõ õýìæýýíèé òàëààð çàðëàí ìýäýãäýíý. Ò¿¿í÷ëýí óã áàéãóóëëàãà íü ò¿¿íèé ýðõ õýìæýýòýé õîëáîãäîõ àëèâàà ººð÷ëºëòèéí òàëààð ýõ õàäàãëàã÷èä ìºí ìýäýãäýæ áàéíà.
      4. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë íü àëèâàà óëñ áóþó íààíàäàæ ãèø¿¿í íýã óëñ íü ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä íýãäýí îðîîä áàéãàà á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí àëèâàà áàéãóóëëàãûí õóâüä íýãäýí îðîõîä íýýëòòýé áàéíà. Íýãäýí îðñîí òóõàé áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà. Íýãäýí îðîõäîî á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãà íü ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí õ¿ðýýíä çîõèöóóëàãäàæ áóé àñóóäëóóäàà𠺺ðèéí ýäëýõ ýðõ õýìæýýíèé òàëààð ìýäýãäýíý. Ò¿¿í÷ëýí óã áàéãóóëëàãà íü ò¿¿íèé ýðõ õýìæýýòýé õîëáîãäîõ àëèâàà ººð÷ëºëòèéí òàëààð äýýðõ áàðèìò áè÷ã¿¿äèéí ýõ õàäãàëàã÷èä ìºí ìýäýãäýæ áàéíà.
 

                                                                                            17 äóãààð ç¿éë
                                                                                   Õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ
     1. Ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë íü ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí,   áàòàëñàí   áóþó   íýãäýí   îðñîí   òóõàé äº÷ äýõ áàðèìò   áè÷ãèéã õàäãàëóóëàõààð ºãñºí ºäðººñ õîéø åð äýõ ºäºð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ áîëîâ÷ Êîíâåíöèéã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõîîñ ºìíº õ¿÷èí òºãºëäºð ¿ë áîëíî. Ýíý õýñãèéí çîðèëãîîð á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãûí  õàäãàëóóëàõààð  ºãñºí àëèâàà  áàðèìò  áè÷ãèéã  ò¿¿íèé ãèø¿¿í  óëñóóäûí  õàäãàëóóëàõààð  ºãñºí  áàðèìò áè÷ã¿¿ä äýýð  íýìæ òîîöîõã¿é áîëíî.
      2. ĺ÷ äýõ áàðèìò áè÷ãèéã õàäãàëóóëàõ ºãñºíººñ õîéø ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûã ñî¸ðõîí áàòàëæ, õ¿ëýýí çºâøººð÷, áàòàëæ áóþó íýãäýí îðæ áóé Óëñ áóþó á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãà á¿ðèéí õóâüä ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë íü òóõàéí óëñ áóþó áàéãóóëëàãà çîõèõ áàðèìò áè÷ãýý õàäãàëóóëàõààð ºãñºí ºäðººñ õîéø ãó÷ äàõü ºäºð áóþó ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó ýíýõ¿¿ ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðèéí àëü õîæóó òîõèîñîíä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.

                                                                                         18 äóãààð ç¿éë
                                                                                      Íýìýëò ººð÷ëºëò

       1. Ýíýõ¿¿  ïðîòîêîë  õ¿÷èí  òºãºëäºð   áîëñíîîñ  õîéø   òàâàí  æèë ºíãºðñíèé äàðàà Ïðîòîêîëä îðîëöîã÷ óëñ íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ñàíàë áîëãîæ, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé   íàðèéí   áè÷ãèéí äàðãàä õ¿ðã¿¿ëæ áîëîõ áºãººä òýð íü óëìààð òóõàéí ñàíàëûã õýëýëöýæ, øèéäâýð   ãàðãàõ  çîðèëãîîð  ñàíàë   áîëãîæ  áóé   íýìýëò  ººð÷ëºëòèéã îðîëöîã÷ óëñóóä áîëîí Êîíâåíöèä îðîëöîã÷äûí Áàãà õóðàëä óëàìæëàí ìýäýãäýíý. Îðîëöîã÷äûí Áàãà õóðëûí õóðàëäààíä îðîëöîæ áóé ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä  îðîëöîã÷  óëñóóä íü íýìýëò   ººð÷ëºëò   á¿ðèéí   òàëààð çºâøèëöºëä õ¿ðýõèéí òóëä á¿õèé ë õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã ãàðãàíà. Ǻâøèëöºëä õ¿ðýõ ãýñýí á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëò áàðàãäàæ, òîõèðîëöîîíä ìºí ë õ¿ðýýã¿é áîë íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàòëàõûí òóëä ýöñèéí ä¿íä Îðîëöîã÷äûí áàãà õóðëûí   õóðàëäààíä   áàéëöàí   ñàíàë   õóðààëòàä îðîëöñîí ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä  îðîëöîã÷   óëñóóäûí   ãóðàâíû   õî¸ðûí   ñàíàë   øààðäàãäàõ áîëíî.
     2. Á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãóóä òýäãýýðèéí ýðõ õýìæýýíä õîëáîãäîõ àñóóäëóóäààð ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí äàãóó ñàíàë ºãºõ ýðõýý ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä îðîëöîã÷ áàéãóóëëàãóóäûí ãèø¿¿í óëñóóäûí òîîòîé àäèë òîîíû ñàíàëòàéãààð õýðýãæ¿¿ëíý. Ýäãýýð áàéãóóëëàãóóä ãèø¿¿í óëñóóä íü ñàíàë ºãºõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ òîõèîëäîëä ººðñäèéí ñàíàë ºãºõ ýðõýý ¿ë õýðýãæ¿¿ëýõ áºãººä õàðèí òýäãýýð íü ¿ë õýðýãæ¿¿ëýõ òîõèîëäîëä õýðýãæ¿¿ëýõ áîëíî.
     3. Ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó áàòëàãäñàí  íýìýëò ººð÷ëºëòèéã îðîëöîã÷ óëñóóä ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ áóþó áàòëàõ áîëíî.
     4. Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí äàãóó áàòëàãäñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü îðîëöîã÷ óëñûí õóâüä òóõàéí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóþó áàòàëñàí òóõàé áàðèìò  áè÷ãèéã   Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé   íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëàõààð ºãñºí ºäðººñ õîéø åð õîíîãèéí äàðàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.
    5. Íýìýëò ººð÷ëºëò íü õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíû óëìààð ò¿¿íèé äàãóó ¿¿ðýã õ¿ëýýíý ãýäãýý çºâøººðºí ìýäýãäñýí îðîëöîã÷ óëñóóäûí õóâüä çààâàë ìºðäºãäºõ ç¿éë áîëíî. Áóñàä îðîëöîã÷ óëñóóä íü ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí çààëòóóä áîëîí ºìíº ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóþó áàòàëñàí àëèâàà íýìýëò ººð÷ëºëò¿¿äýýð ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí õýâýýð áàéíà.
 

                                                                                        19 ä¿ãýýð ç¿éë
                                                                                             Öóöëàëò
    1. Îðîëöîã÷ óëñ Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä áè÷ãýýð ìýäýãäýë õèéæ ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûã öóöàëæ áîëíî. Òèéì öóöëàëò íü Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñàí îãíîîíîîñ õîéø íýã æèëèéí äàðàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.
    2. Á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí áàéãóóëëàãà ò¿¿íèé á¿õ ãèø¿¿í óëñóóä ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûã öóöàëñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íä îðîëöîã÷ áàéõàà áîëèíî.

                                                                                      20 äóãààð ç¿éë
                                                                                Ýõ õàäãàëàã÷, õýë¿¿ä

      1. Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íü ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí ýõ õàäãàëàã÷ ìºí áîëíî.
      2. Àíãëè,  àðàá,  èñïàíè,  îðîñ,  ôðàíö áà õÿòàä õýëýýð ¿éëäñýí áè÷âýð¿¿ä íü àäèë õ¿÷èíòýé ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëûí æèíõýíý ýõèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà.
    

      ÄÝÝÐ ÄÓÐÄÑÀÍÛà ÍÎÒËÎÍ, òóñ òóñûí Çàñãèéí ãàçðààñ çîõèõ ¸ñîîð ýðõ îëãîãäñîí äîð ãàðûí ¿ñýã çóðàõ á¿ðýí ýðõò òºëººëºã÷èä ýíýõ¿¿ ïðîòîêîëä ãàðûí óñýã çóðàâ.

Энэхүү протоколд оролцогч улсууд нь дараахь зүйлийн талаар хэлэлцэн тохиров:

                                                                                     1 дүгээр зүйл

1. Энэхүү протоколд оролцогч улсууд (цаашид “Оролцогч улсууд” гэх) нь Конвенцид тусгасан аль нэг эрхийг оролцогч тухайн улс зөрчсөний улмаас хохирсон хэмээн мэдүүлж буй харьяат этгээдийнх нь мэдээллийг хүлээн авч, хянан хэлэлцэх Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн Хорооны (“Хороо”) хэргийн харьяаллыг хүлээн зөвшөөрнө.

2 Конвенцийн оролцогч улс хэдий ч энэхүү протоколд нэгдэн ороогүй улстай холбоотой аливаа мэдээллийг Хороо хүлээн авахгүй.

                                                                                       2 дугаар зүйл

Хороо нь дараахь тохиолдолд мэдээллийг хүлээн авах боломжгүй гэж үзнэ:

a) мэдээлэл нь нэр хаяггүй;
    
b) мэдээлэл нь тийнхүү мэдээлэх эрхээ урвуулан ашигласан буюу энэхүү конвенцийн зүйл заалттай нийцээгүй;
    
c) тухайн асуудал олон улсын мөрдөн шалгах буюу зохицуулах өөр журмын дагуу шалгагдсан, эсхүл өөр хороогоор хэлэлцэгдсэн;

d) дотоодын эрх зүйн хамгаалалтын бүхий л арга хэрэгслийг барагдуулаагүй. Эдгээр арга хэрэгслийг ашиглах явдал хүндэтгэх шалтгаангүйгээр удааширсан бол энэ журмыг мөрдөхгүй;

e) мэдээлэл нь үндэслэлгүй буюу хангалттай нотлогдож чадахгүй;

f) мэдээлэлд дурдагдсан баримт нь оролцогч тухайн улсын хувьд энэхүү протокол хүчин төгөлдөр болохоос өмнө бий болсон бөгөөд тухайн мэдээлэл хүргэгдэх өдрийг хүртэл үргэлжлээгүй.

                                                                                            3 дугаар зүйл

2 дугаар зүйлийн заалтын дагуу Хороо энэхүү протоколын дагуу ирүүлсэн аливаа мэдээллийг нууцалж оролцогч улсын сонорт хүргэнэ. Мэдээлэл хүлээн авсан улс дурдагдсан асуудлын талаар, түүнчлэн тухайн улсаас авсан байж болох аливаа арга хэмжээ байгаа бол тэр тухайгаа тодруулсан тайлбар буюу мэдэгдэл бичгээр гаргаж зургаан сарын дотор Хороонд ирүүлнэ.

                                                                                            4 дүгээр зүйл

1. Хороо мэдээллийг хүлээн авсны дараа аль ч үед болон түүний талаар зарчмын шийдвэр гаргахаасаа өмнө оролцогч холбогдогч улсад хандаж, эрх нь зөрчигдсөн байж болзошгүй хохирогч буюу хохирогчдод нөхөж баршгүй хохирол учрахаас урьдчилан сэргийлэх үүднээс оролцогч тухайн улс зайлшгүй шинжтэй түр арга хэмжээ авахыг хүсч болно.

2. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтын дагуу Хорооны өөрийн эрх мэдлийн бүрээнд хамаарах эрхээ хэрэгжүүлж байгаа нь энэ мэдээллийг хүлээн авч болох эсэх буюу түүний талаар зарчмын шийдвэр гаргаж байгаа хэрэг биш юм.

                                                                                            5 дугаар зүйл

Энэхүү протоколд дурдагдсан мэдээллийг Хороо нь хаалттай хуралдаанаар хэлэлцэнэ. Мэдээллийг шалгаж тогтоосныхоо дараа Хороо нь хэрэв холбогдох зөвлөмж, санал гаргасан бол тэдгээрийг оролцогч улс болон гомдол гаргагчид мэдээлнэ.

                                                                                            6 дугаар зүйл

1. Конвенцид заасан эрхийг оролцогч улс ноцтойгоор удаа дараа зөрчиж байгаа тухай баттай мэдээллийг Хороо хүлээн авсан бол мэдээллийг шалгахад хамтран оролцож, мэдээллийн талаархи саналаа ирүүлэхийг оролцогч улсаас хүсч болно.

2. Оролцогч холбогдох улсаас ирүүлж болох аливаа санал, түүнчлэн Хороонд байгаа баталгаатай бусад мэдээллийг харгалзан Хороо мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж, дүнг яаралтай илтгүүлэх зорилгоор нэг буюу хэд хэдэн гишүүнээ томилж болно. Шаардлагатай гэж үзсэн бөгөөд оролцогч тухайн улс зөвшөөрсөн тохиолдолд тухайн улсын нутаг дэвсгэрт очиж мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болно.

3. Тэрхүү мөрдөн шалгах ажиллагааны дүнг судалж үзсэний дараа Хороо нь үр дүнг санал, зөвлөмжийнхөө хамт оролцогч холбогдох улсад хүргүүлнэ.

4. Хорооноос ирүүлсэн үр дүн, санал, зөвлөмжийг хүлээн авснаас хойш зургаан сарын дотор оролцогч холбогдогч улс Хороонд хариу илгээнэ.

5. Мөрдөн шалгах тухайн ажиллагааг нууцлалыг хадгалсан байдлаар явуулах бөгөөд энэ ажлын бүхий л үе шатанд оролцогч улсын зүгээс хамтын ажиллагааг хангах бүх арга хэмжээг авна.

                                                                                   7 дугаар зүйл

1. Энэхүү протоколын 6 дугаар зүйлийн дагуу явуулсан мөрдөн шалгалтын ажиллагаатай холбогдуулан авсан аливаа арга хэмжээний тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг Конвенцийн 35 дугаар зүйлийн дагуу ирүүлэх тайлан илтгэлдээ тусгахыг Хороо оролцогч холбогдогч улсаас хүсч болно.

2. Шаардлагатай тохиолдолд 6 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасан зургаан сарын хугацаа дууссаны дараа мөрдөн шалгалтын ажиллагаатай холбогдуулан авсан аливаа арга хэмжээний тухай мэдээлэхийг Хороо оролцогч холбогдогч улсаас хүсч болно.

                                                                                      8 дугаар зүйл

Оролцогч аливаа улс энэхүү протоколд гарын үсэг зурах, түүнийг соёрхон батлах, эсхүл нэгдэж орохдоо 6 болон 7 дугаар зүйлд заасан Хорооны эрх мэдлийг зөвшөөрөхгүй байгаагаа мэдэгдэж болно.

                                                                                      9 дүгээр зүйл

Энэхүү протоколын эх хадгалагч нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга байна.

                                                                                     10 дугаар зүйл

Энэхүү протокол нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Нью-Йорк хот дахь төв байранд 2007 оны 3 дугаар 30-ны өдрөөс гарын үсэг зурахад бүх улсууд болон бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудад нээлттэй болно.

                                                                                      11 дүгээр зүйл

Энэхүү протокол нь Конвенцийг соёрхон батласан, эсхүл нэгдэн орж энэхүү протоколд гарын үсэг зурсан оролцогч улсуудын хувьд соёрхон батлавал зохино. Түүнчлэн Конвенцийг албан ёсоор батламжилсан, эсхүл нэгдэн орсон бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд энэхүү протоколыг албан ёсоор батламжилна. Конвенцийг соёрхон батласан, эсхүл нэгдэн орсон буюу албан ёсоор батламжилсан боловч Протоколд гарын үсэг зураагүй оролцогч улсууд болон бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд энэхүү протокол нэгдэн ороход нээлттэй байна.
                                                                                             12 дугаар зүйл

1. “Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд” гэж тодорхой бүс нутгийн тусгаар тогтносон улсуудаас бүрдсэн гишүүн улсууд нь Конвенц болон энэхүү протоколоор зохицуулсан асуудлаар шийдвэр гаргах өөрийн эрх мэдлээ шилжүүлсэн байгууллагыг хэлнэ. Тийм байгууллагууд нь албан ёсоор батламжилсан, эсхүл нэгдэн орох тухай баримт бичигт Конвенц болон  энэхүү протоколоор зохицуулсан асуудлын хувьд ямар эрх мэдэлтэй болох талаар тусгана. Түүний дараа эдгээр байгууллага нь өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд гарсан аливаа өөрчлөлтийн талаар эх хадгалагчид мэдээлж байна.
2. Энэхүү протоколд “Оролцогч улс” гэсэн ишлэл нь эдгээр байгууллагын хувьд түүнд олгосон бүрэн эрхийн хүрээнд үйлчилнэ.
3. Энэхүү протоколын 13  зүйлийн 1 дэх хэсэг, 15 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн зорилгын хүрээнд бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагаас хадгалуулсан аль ч баримт бичгийг тооцохгүй.
4. Өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд хамаарах асуудлаар бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллага нь оролцогч улсуудын зөвлөлдөөнд энэхүү протоколын оролцогч болж буй өөрийн гишүүн улсуудынхаа тоотой тэнцүү хэмжээний саналын эрхтэй оролцож болно. Чингэхдээ гишүүн улсуудынх нь аль нэг нь санал өгөх эрхээ эдлэсэн тохиолдолд хамтын ажиллагааны байгууллагууд эсрэгээр санал өгөх эрхээ эдлэхгүй.

                                                                                               13 дугаар зүйл

1. Конвенцийг хүчин төгөлдөр болсон нөхцөлд энэхүү протокол нь арав дахь соёрхон батласан батламж жуух, эсхүл нэгдэн орсон тухай баримт бичгийг хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа хүчин төгөлдөр болно.

2. Арав дахь баримт бичгийг хадгалуулахаар өгснөөс хойш энэхүү протоколыг соёрхон батласан буюу нэгдэн орсон, эсхүл албан ёсоор батламжилсан улс, эсхүл бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагын хувьд ижил төрлийн баримт бичгээ хадгалуулахаар өгснөөс хойш гуч дахь өдрөөс эхлэн энэхүү протокол хүчин төгөлдөр болно.

                                                                                              14 дүгээр зүйл

1. Энэхүү протоколын зорилго, зорилттой үл нийцэх тайлбарыг хүлээн авахгүй.
2. Тайлбарыг аль ч үед буцааж авч болно.

                                                                                             15 дугаар зүйл

1. Энэхүү протоколд оролцогч аливаа улс түүнд нэмэлт өөрчлөлт хийх саналаа Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хүргүүлж болно. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь уг саналыг оролцогч улсуудад уламжилж, уг саналыг хэлэлцэж, санал хураахаар оролцогч улсуудын зөвлөлдөөн хийх эсэхээ хариу мэдэгдэхийг хүснэ. Ийнхүү мэдээлснээс хойш дөрвөн сарын дотор оролцогч улсын гуравны нэгээс багагүй зөвлөлдөөн хийх саналтай байвал Ерөнхий нарийн бичгийн дарга түүнийг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын ивээл дор хийлгэнэ. Нэмэлт өөрчлөлт нь зөвлөлдөөнд оролцогч улсуудын гуравны хоёроос доошгүйн саналаар дэмжигдэх бөгөөд ийнхүү дэмжигдсэн нэмэлт өөрчлөлийг Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ерөнхий Ассамблейгаар батлуулахаар хүргүүлэх бөгөөд дараа нь оролцогч улсуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэхээр хүргүүлнэ.

2. 1 дэх хэсгийн заалтын дагуу дэмжигдэж, батлагдсан нэмэлт өөрчлөлт нь тухайн нэмэлт өөрчлөлтийг дэмжих үед байсан оролцогч улсуудын гуравны хоёрын тоотой тэнцүү тооны улс түүнийг хүлээн зөвшөөрсөн тухай баримт бичгийг хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа хүчин төгөлдөр болно. Түүнээс хойш нэмэлт өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрсөн оролцогч аливаа улсын хувьд хүлээн зөвшөөрсөн тухай баримт бичгээ хадгалуулахаар хүргүүлснээс хойш гуч хоногийн дараа  нэмэлт өөрчлөлт нь хүчин төгөлдөр болно. Хүчин төгөлдөр болсон нэмэлт өөрчлөлт нь зөвхөн түүнийг батласан оролцогч улсуудын хувьд заавал дагаж мөрдөх хүчинтэй байна.

                                                                                             16 дугаар зүйл

Оролцогч аливаа улс Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад бичгээр мэдэгдэж энэхүү протоколыг цуцалж болно. Цуцлалт нь Ерөнхий нарийн бичгийн дарга мэдэгдлийг хүлээн авснаас хойш нэг жилийн дараа хүчин төгөлдөр болно.

                                                                                           17 дугаар зүйл

Энэхүү протоколын эх бичвэр нь хүртээмжтэй хэлбэрээр үйлдэгдэнэ.

                                                                                           18 дугаар зүйл

Энэхүү протоколын англи, араб, испани, орос, хятад, франц хэлээрх эх бичвэр нь ижил хүчинтэй байна.

Үүнийг нотолж, засгийн газраасаа зохих ёсоор бүрэн эрх олгогдсон бүрэн эрх төлөөлөгчид энэхүү протоколд гарын үсэг зурав.

                                                          1957 оны 6 дугаар сарын 25-ны өдөр батлаж,
                                              1959 оны 1 дүгээр сарын 17-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон

Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын Ерөнхий бага хурал нь,

Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Захиргааны зөвлөлөөс 1957 оны 6 дугаар сарын 5-ны өдөр Женев хотноо зарлан хуралдуулсан дөч дэх удаагийн чуулганаараа,

чуулганы хэлэлцэх хэргийн дөрөв дэх асуудал болох албадан хөдөлмөрийн  тухай асуудлыг анхааралдаа авч,

Албадан хөдөлмөрийн тухай 1930 оны конвенцийн заалтыг тэмдэглэн,

Боолчлолын тухай 1926 оны конвенцид заавал хийлгэх буюу албадан хөдөлмөр нь боолчлолтой төстэй хэлбэрт шилжихээс урьдчилан сэргийлэх шаардлагатай бүх арга хэмжээг авахаар заасныг болон Боолчлолыг устгах, боолын худалдаа хийх, боолчлолтой ижил үйл ажиллагаа явуулахыг хориглох тухай 1956 оны нэмэлт конвенцоор өрийн барьцаа болгох, хамжлагат ёсыг бүрмөсөн устгасныг тэмдэглэн,

Цалингийн хамгаалалтын тухай 1949 оны конвенцид цалинг цаг хугацаанд нь олгохоор заасныг болон ажил эрхлэхээ болих бодит боломжийг хаагдуулсан хөдөлмөрийн хөлс олгох аливаа арга хэлбэрийг хориглосныг тэмдэглэн,  
 
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын дүрэмд дурдаж, Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд зарлан тунхагласан хүний эрхийг зөрчиж байгаа албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн зарим төрлийг устгах тухай нэмэлт саналыг батлахаар тогтож,

эдгээр саналыг олон улсын конвенцийн хэлбэрт оруулахаар шийдвэрлэж,

нэг мянга есөн зуун тавин долоон оны зургадугаар сарын  хорин тавны энэ өдөр доорхи конвенцийг Албадан хөдөлмөрийг устгах тухай 1957 оны конвенц гэж нэрлэхээр тогтож батлав.

1 дүгээр зүйл

Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүн бүр албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн аливаа  хэлбэрийг хориглож, дараахь зорилгоор ашиглахыг таслан зогсооно:

(а) улс төрийн нөлөөнд оруулах болон хүмүүжлийн арга хэрэгсэл болгох, эсхүл улс төр, эдийн засаг, нийгмийн тогтолцооны эсрэг чиглэсэн улс төрийн үзэл бодол буюу оюун санааны үзэл бодолтой байх, түүнийг илэрхийлсний төлөө ногдуулах шийтгэл болгох;

(b) эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилгоор ажиллах хүчийг дайчлах, ашиглах арга хэлбэр болгох;

(c)    хөдөлмөрийн сахилга батыг сахиулах арга хэрэгсэл болгох;

(d)  ажил хаялтад оролцсонд оногдуулах шийтгэл болгох;

(e) арьс өнгө, нийгмийн байдал, яс үндэс, шашин шүтлэгээр алагчилах арга хэрэгсэл болгох.

                                                                                         2 дугаар зүйл

Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүн бүр энэхүү конвенцийн 1 дүгээр зүйлд заасан албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг нэн даруй, бүрэн устгах талаар үр дүнтэй арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээнэ.

                                                                                         3 дугаар зүйл

Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан тухай албан ёсны батламж жуух бичгийг Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захиралд бүртгүүлэхээр илгээнэ.

                                                                                          4 дүгээр зүйл

1. Энэхүү конвенц нь түүнийг соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгээ Ерөнхий захиралд бүртгүүлсэн Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүний хувьд зөвхөн заавал биелэгдэнэ.

2. Хоёр гишүүний соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгийг Ерөнхий захирал бүртгэсэн өдрөөс хойш арван хоёр сарын дараа энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болно.

3. Түүнээс хойш энэхүү конвенц аливаа гишүүний хувьд соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгээ бүртгүүлсэн өдрөөс хойш арван хоёр сарын дараа хүчин төгөлдөр болно.

                                                                                          5 дугаар зүйл

1. Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан гишүүн энэхүү конвенц анх хүчин төгөлдөр болсноос хойш арван жилийн дараа Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захиралд конвенцийг цуцлах тухай мэдэгдлээ бүртгүүлэхээр илгээж цуцлах эрхтэй. Цуцлалт нь бүртгүүлснээс хойш нэг жилийн дараа хүчин төгөлдөр болно.

2.  Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан гишүүн бүр дээрх хэсэгт заасан арван жилийн хугацаа дууссаны дараа нэг жилийн дотор энэ зүйлд заасны дагуу цуцлах эрхээ хэрэгжүүлээгүй бол түүний хувьд конвенц дараагийн арван жилийн хугацаанд заавал биелүүлэх хүчинтэй хэвээр байх бөгөөд түүнээс хойш арван жилийн хугацаа өнгөрөх бүрт энэ зүйлд заасан нөхцлийн дагуу энэхүү конвенцийг цуцалж болно.

                                                                                        6 дугаар зүйл

1. Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захирал нь Байгууллагын гишүүн энэхүү конвенцийг соёрхон батласан болон цуцалсныг бүртгэсэн тухайгаа Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүдэд мэдээлнэ.

2. Соёрхон батласан тухай хоёр дахь батламж жуух бичгийг бүртгэсэн тухай Ерөнхий захирал Байгууллагын гишүүдэд мэдээлэхдээ энэхүү конвенцийг хүчин төгөлдөр болох хугацааг сануулна.

                                                                                         7 дугаар зүйл

Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захирал энэхүү конвенцийг дээрх зүйлд зааснаар соёрхон батласан болон цуцалсан тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын дүрмийн 102 дугаар зүйлийн дагуу Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад бүртгүүлэхээр илгээнэ.

                                                                                       8 дугаар зүйл

Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Захиргааны зөвлөл шаардлагатай гэж үзвэл, энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийн тухай тайланг Ерөнхий бага хуралд илтгэж, конвенцийг бүхэлд нь эсхүл хэсэгчлэн хянаж өөрчлөх тухай асуудлыг Бага хурлын хэлэлцэх хэрэгт оруулах эсэх талаар шалган магадлана.

                                                                                       9 дүгээр зүйл

1. Бага хурал энэхүү конвенцийг бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн хянаж өөрчилсөн конвенц шинээр батласан тохиолдолд, тухайн конвенцид өөрөөр заагаагүй бол:

    (a) аль нэг гишүүн хянаж өөрчилсөн конвенцийг соёрхон батласнаар шинэ конвенц хүчин төгөлдөр болбол эсхүл болох үед 5 дугаар зүйлийн заалтыг үл харгалзан энэхүү конвенц  ipso jure хүчингүй болно;

    (b) хянаж өөрчилсөн шинэ конвенц хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш энэхүү конвенц нь гишүүд соёрхон батлахад хаалттай болно.

2. Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан боловч хянаж өөрчилсөн шинэ конвенцийг соёрхон батлаагүй гишүүний хувьд энэхүү конвенц нь хэлбэр, агуулгаараа аль ч тохиолдолд хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэнэ.

                                                                                   10 дугаар зүйл

Энэхүү конвенцийн англи, франц хэлээр үйлдсэн эх бичвэрүүд адил хүчинтэй байна.

                                                     1930 оны 6 дугаар сарын 28-ны өдөр батлаж,
                                          1932 оны 5 дугаар сарын 1-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон
 

Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын Ерөнхий бага хурал нь,

Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Захиргааны зөвлөлөөс 1930 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдөр Женев хотноо зарлан хуралдуулсан арван дөрөв дэх удаагийн чуулганаараа,

чуулганы хэлэлцэх хэргийн нэг дэх асуудал болох албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн талаархи тодорхой саналуудыг батлахаар шийдвэрлэж,

эдгээр саналыг олон улсын конвенцийн хэлбэрт оруулахаар шийдвэрлэж,

нэг мянга есөн зуун гучин оны зургадугаар сарын хорин наймны энэ өдөр Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын дүрмийн дагуу гишүүд соёрхон батлах доорхи конвенцийг Албадан хөдөлмөрийн тухай 1930 оны конвенц гэж нэрлэхээр тогтож батлав:

                                                                     1 дүгээр зүйл

1. Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүн бүр албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн бүх хэлбэрийг аль болох богино хугацаанд арилгах үүрэг хүлээнэ.

2. Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг бүрэн арилгахтай холбогдуулан ийм хөдөлмөрийг шилжилтийн үед зөвхөн нийгмийн зорилгоор онцгой арга хэмжээ болгон энэхүү конвенцийн дараахь зүйлүүдэд дурдсан нөхцөл, баталгааг хангасан тохиолдолд хэрэглэж болно.

3. Энэхүү конвенцийг хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш таван жилийн дараа, мөн доорхи 31 дүгээр зүйлд заасан тайланг Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Захиргааны зөвлөлөөс бэлтгэх үед уг Зөвлөл албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн бүх хэлбэрийг шилжилтийн үеийг дахин сунгахгүйгээр арилгах боломжийг, түүнчлэн энэ асуудлыг Бага хурлын хэлэлцэх хэрэгт оруулах эсэхийг авч үзнэ.

                                                                     2 дугаар зүйл

1. Энэхүү конвенцийн зорилгоор “албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр” гэж ямар нэг шийтгэл хүлээлгэхээр айлган сүрдүүлж аливаа этгээдээр гүйцэтгүүлэх, чингэхдээ уг этгээд нь өөрөө сайн дураар гүйцэтгэхийг санал болгоогүй бүх ажил буюу үйлчилгээг хэлнэ.

2. Гэхдээ энэхүү конвенцийн “албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр”  гэдэг нэр томъёонд дараахь зүйлийг оруулахгүй:

(a)    цэргийн алба заавал хаахыг заасан хуулийн дагуу цэвэр цэргийн шинжтэй ажил гүйцэтгэхтэй холбогдсон аливаа ажил буюу үйлчилгээ;

(b)    өөрийгөө бүрэн удирдах улсын иргэний хувьд хүлээсэн иргэний ердийн үүргийн хэсэг болох аливаа ажил буюу үйлчилгээ;
(c)    шүүхийн шийдвэрээр ногдуулсан шийтгэлийн үр дүнд аливаа этгээдээр гүйцэтгүүлэх ажил буюу үйлчилгээ, гэхдээ уг ажил буюу үйлчилгээг төрийн эрх бүхий байгууллагын хяналтан дор гүйцэтгэх бөгөөд тэрхүү этгээдийг хувь хүн, компани эсхүл нийгэмлэгийн мэдэлд хөлслөх буюу шилжүүлэхгүй байх ёстой;

(d)    онцгой тохиолдолд, өөрөөр хэлбэл, дайн буюу гамшгийн үед эсхүл гамшиг тулгарсан үед, тухайлбал гал түймэр, үер, өлсгөлөн, газар хөдлөлт, гоц халдварт өвчний тархалт, амьтан, шавьж буюу ургамлын хортон шавьжны нүүдэл, ер нь нийт хүн ам буюу хүн амын хэсэг амьд явах буюу хэвийн амьдрахад аюул учруулах аливаа нөхцөл байдалд гүйцэтгэх аливаа ажил, үйлчилгээ;

(e)    бүлэглэлийн шууд ашиг тусын тулд тухайн бүлэглэлийн гишүүдийн гүйцэтгэдэг бөгөөд тиймээс тухайн бүлэглэлийн гишүүдийн иргэний ердийн үүрэг гэж үзэж болох хамтын шинжтэй жижиг үйлчилгээ, гэхдээ энэ үйлчилгээ хэрэгтэй эсэх талаар бүлэглэлийн гишүүд буюу тэдний шууд төлөөлөгчтэй зөвлөлдөх ёстой.

                                                                      3 дугаар зүйл

Энэхүү конвенцийн зорилгоор “эрх бүхий байгууллага” гэж тухайн улсын эрх барих байгууллага буюу тухайн нутаг дэвсгэрийн эрх барих төв дээд байгууллагыг хэлнэ.

                                                                     4 дүгээр зүйл

1.    Эрх бүхий байгууллага нь хувь хүн, компани, нийгэмлэгийн ашгийн тулд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг гүйцэтгүүлэх буюу гүйцэтгүүлэхийг зөвшөөрөх ёсгүй.

2.    Хэрэв энэхүү конвенцийг аль нэг гишүүн соёрхон батласныг Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захирал бүртгэх үед тухайн улсад албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг хувь хүн, компани эсхүл нийгэмлэгийн ашгийн тулд хэрэглэж байгаа бол тухайн гишүүн энэхүү конвенц уг гишүүний хувьд хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тэрхүү албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг бүрэн арилгана.

                                                                      5 дугаар зүйл

1.    Хувь хүн, компани эсхүл нийгэмлэгт олгох аливаа концесс нь тэдгээр хувь хүн, компани эсхүл нийгэмлэгийн ашиглах буюу арилжих бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх эсхүл хуримтлуулах зорилгоор албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн ямарваа хэлбэрийг хамруулж болохгүй.

2.    Хэрэв албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг тийм концесст тусгасан бол тэдгээр заалтыг энэхүү конвенцийн 1 дүгээр зүйлийг хэрэгжүүлэх үүднээс аль болох богино хугацаанд хүчингүй болгоно.

                                                                       6 дугаар зүйл

Хэдийгээр захиргааны албан тушаалтнууд хүн амыг аливаа хэлбэрийн хөдөлмөрт татан оролцуулахыг хөхиүлэн дэмжих үүрэгтэй ч тухайн хүн ам буюу хувь хүнийг хувь хүн, компани, нийгэмлэгт ажиллуулахаар албадаж болохгүй.

                                                                      7 дугаар зүйл

1.    Захиргааны чиг үүрэг гүйцэтгэдэггүй удирдагчид албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг эрхлүүлэх ёсгүй.

2.    Захиргааны чиг үүрэг гүйцэтгэж байгаа удирдагчид эрх бүхий байгууллагын шууд зөвшөөрөлтэйгээр энэхүү конвенцийн 10 дугаар зүйлд заасан нөхцлийг хангасан тохиолдолд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг эрхлүүлж болно.

3.    Зохих ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд өөр хэлбэрээр зохих урамшуулал авдаггүй удирдагчид холбогдох зохицуулалтын дагуу хувь хүнээр үйлчлүүлж болох бөгөөд ийм үйлчилгээг зүй бус ашиглахаас сэргийлэхэд шаардагдах бүх арга хэмжээг авсан байна.

                                                                       8 дугаар зүйл

1.    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх талаар гаргасан аливаа шийдвэрийн хариуцлагыг тухайн нутаг дэвсгэрийн нутгийн өөрөө удирдах дээд байгууллага хүлээнэ.

2.    Гэхдээ албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх нь ажилчдыг ердийн оршин суудаг газраас нь нүүлгэхэд хүргэхгүй бол эдгээр эрх барих байгууллага нь албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх эрхээ орон нутгийн эрх барих дээд байгууллагад шилжүүлж болно. Эрх барих эдгээр байгууллага энэхүү конвенцийн 23 дугаар зүйлд заасан журмаар тогтоох хугацаа болон нөхцлийн хүрээнд захиргааны албан тушаалтнуудын албан үүргээ гүйцэтгэх үед хийх хөдөлгөөнийг хөнгөвчлөх болон захиргааны хөрөнгийг тээвэрлэх зорилгоор ажилчдыг ердийн оршин суудаг газраас нь нүүлгэхэд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх эрхийг орон нутгийн эрх барих дээд байгууллагад шилжүүлж болно.

                                                                    9 дүгээр зүйл

Энэхүү конвенцийн 10 дугаар зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх эрх бүхий аливаа байгууллага ийм хөдөлмөрийг эрхлүүлэхээс өмнө дараахь зүйлийг тогтоосон байна:

(a)    гүйцэтгэсэн байх ёстой ажил буюу үзүүлсэн байх ёстой үйлчилгээ нь уг ажлыг гүйцэтгэх буюу уг үйлчилгээг үзүүлэх ёстой бүлэглэлийн ашиг сонирхолд шууд чухал ач холбогдолтой;

(b)    тухайн ажил буюу үйлчилгээ нь өнөө буюу ойрын ирээдүйд зайлшгүй;

(c)    тухайн газар нутагт адилтгах ажил буюу үйлчилгээ гүйцэтгэсний төлөө олгодог цалин, хөдөлмөрийн нөхцлөөс дордуулахгүйг санал болгосон боловч энэ ажлыг гүйцэтгэх буюу үйлчилгээг үзүүлэх сайн дурын ажиллах хүч олдоогүй;

(d)    байгаа ажиллах хүч, түүний тухайн ажлыг гүйцэтгэх чадварыг харгалзахад дээрх ажил буюу үйлчилгээ нь тухайн хүн амд хэт хүнд дарамт болохгүй байх.

                                                                        10 дугаар зүйл

1.    Албан татварын оронд гүйцэтгэж байгаа албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр, түүнчлэн олон нийтийн ажил гүйцэтгэхийн тулд захиргааны чиг үүрэг гүйцэтгэж байгаа удирдагчдаас эрхлүүлж буй албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг аажмаар арилгана.

2.    Үүний сацуу албан татварын оронд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж байгаа түүнчлэн олон нийтийн ажил гүйцэтгэхийн тулд захиргааны чиг үүрэг гүйцэтгэж байгаа удирдагчдаас албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж  байгаа бол эрх бүхий холбогдох байгууллага нь эхэлж дараахь зүйлийг тогтоосон байна:

(a)    гүйцэтгэсэн байх ёстой ажил буюу үзүүлсэн байх ёстой үйлчилгээ нь уг ажлыг хийх буюу уг үйлчилгээг үзүүлэх ёстой бүлэглэлийн ашиг сонирхолд чухал ач холбогдолтой;

(b)    тухайн ажил буюу үйлчилгээ нь өнөө буюу ойрын ирээдүйд зайлшгүй;

(c)    байгаа ажиллах хүч, түүний тухайн ажлыг гүйцэтгэх чадварыг харгалзахад дээрх ажил буюу үйлчилгээ нь тухайн хүн амд хэт хүнд дарамт болохгүй байх;

(d)    тухайн ажил, үйлчилгээг гүйцэтгэснээр ажилчдыг ердийн оршин суудаг газраас нь нүүлгэхэд хүргэхгүй;

(e)    тухайн ажил буюу үйлчилгээг шашин, нийгмийн амьдрал, хөдөө аж ахуйн нэн тэргүүний шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ.

                                                                            11 дүгээр зүйл

1.    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрт зөвхөн 18-аас доошгүй, 45-аас дээшгүй насны гэдэг нь мэдэгдэхүйц насанд хүрсэн, хөдөлмөрийн чадвар бүхий эрэгтэй хүмүүсийг татан оролцуулж болно.  Энэхүү конвенцийн 10 дугаар зүйлд тусгасан төрлийн ажлаас бусад тохиолдолд дараахь хязгаарлалт, нөхцлийг мөрдөнө:

(a)    тухайн хүмүүс амьсгалын буюу ахуйн замын ямарваа нэгэн халдварт өвчнөөр өвчлөөгүй бөгөөд тухайн шаардлагатай ажил болон түүнийг гүйцэтгэх нөхцөлд бие бялдрын хувьд тэнцэнэ гэсэн урьдчилсан магадлагааг захиргаанаас томилсон эмнэлгийн ажилтан боломжтой аливаа тохиолдолд гаргасан байх;

(b)    сургуулийн багш, сурагч, захиргааны албан тушаалтнуудыг ерөнхийд нь чөлөөлөх;

(c)    гэр бүлийн болон нийгмийн амьдралд зайлшгүй шаардлагатай тооны насанд хүрсэн хөдөлмөрийн чадвар бүхий эрчүүдийг аливаа бүлэглэл дотор байлгах;

(d)    эхнэр нөхрийн  болон гэр бүлийн холбоог хүндэтгэх.

2.    Дээрх хэсгийн (c) дэд хэсгийн зорилгоор албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрт хэдийд ч татан оролцуулж болох насанд хүрсэн хөдөлмөрийн чадвар бүхий эрэгтэй оршин суугчдын хувь хэмжээг энэхүү конвенцийн 23 дугаар зүйлд заасан журмаар тогтоох боловч энэ хувь хэмжээ нь хүн амын 25 хувиас хэзээ ч хэтрэхгүй.  Энэ хувь хэмжээг тогтоохдоо эрх бүхий байгууллага хүн амын нягтрал, түүний нийгмийн болон бие бялдрын хөгжил, жилийн улирал, тухайн хүмүүсийн орон нутагтаа өөрийн нэрийн өмнөөс гүйцэтгэх ажлын шинж, түүнчлэн тухайн бүлэглэлийн хэвийн амьдралын эдийн засаг, нийгмийн хэрэгцээг ерөнхийд нь харгалзан үзнэ.

                                                                             12 дугаар зүйл

1.    Бүх төрлийн албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрт аливаа хүнийг арван хоёр сарын дотор татан оролцуулах дээд хугацаа нь жар хоногоос илүүгүй байх бөгөөд энэ хугацаанд ажлын байранд ирэх, буцах хугацааг оруулан тооцно.

2.    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж байгаа хүн бүрт тийнхүү хөдөлмөр эрхлүүлсэн хугацааг заасан гэрчилгээ олгоно.

                                                                           13 дугаар зүйл

1.    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхэлж буй аливаа хүний ердийн ажлын цаг нь сайн дураар ажил эрхэлж буй тохиолдолтой адил байх бөгөөд ердийн ажлын цагаас илүү цагаар ажилласан бол сайн дураар ажил эрхэлсэн нөхцөлд олгодогтой адил илүү цагийн үнэлгээгээр нэмэгдэл хөлс олгоно.

2.    Аливаа төрлийн албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхэлж буй бүх хүнд долоо хоногт амралтын нэг өдөр олгох бөгөөд энэ өдөр нь тухайн нутаг дэвсгэр буюу бүсийн уламжлал, зан заншлаар тогтоосон амралтын өдөртэй аль болох нийцэж байна.

                                                                          14 дүгээр зүйл

1.    Энэхүү конвенцийн 10 дугаар зүйлд дурдсан албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрөөс бусад албадан буюу заавал хийлгэх бүх төрлийн хөдөлмөрийн хөлсийг тийнхүү хөдөлмөрлөж буй газар эсхүл тухайн ажиллах хүчийг хөлсөлж буй газарт адилтгах төрлийн ажилд олгодог хөлсний аль өндрөөс нь доошгүй үнэлгээгээр бэлэн мөнгөөр олгоно.

2.    Захиргааны чиг үүргээ хэрэгжүүлэх явцад удирдагчид албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлсэн тохиолдолд цалинг аль болох богино хугацаанд дээрх хэсэгт заасан журмаар олгоно.

3.    Цалинг овог, аймгийн удирдагч эсхүл өөр аливаа эрх баригчид биш харин ажилчин тус бүрт өөрт нь олгоно.

4.    Цалин олгохдоо ажлын байрандаа ирэх болон буцахад зарцуулсан өдрүүдийг ажилласан өдөрт тооцно.

5.    Энэ зүйлийн заалт нь цалингийн хэсгийг бүтээгдэхүүнээр олгохыг ямар ч тохиолдолд хориглохгүй, гэхдээ уг бүтээгдэхүүн нь наад зах нь тухайн цалинг орлох мөнгөн дүнтэй тэнцэх бөгөөд татвар төлсөн, эсхүл хөдөлмөрийн онцгой нөхцөлд ажилчныг ажлаа гүйцэтгэх чадвартай байлгах зорилгоор тусгай хоол, хувцас, орон сууцаар хангасан эсхүл ажлын багаж нийлүүлсний төлөө цалингаас ямар нэгэн суутгал хийж болохгүй.

                                                                              15 дугаар зүйл

1.    Үйлдвэрлэлийн осол буюу мэргэжлээс шалтгаалах өвчний хохирлыг нөхөн төлөх, мөн тэжээгчээ алдсаны буюу хөдөлмөрийн чадвараа алдсаны тэтгэмж олгох талаархи тухайн улсын нутаг дэвсгэрт үйлчилж байгаа буюу үйлчлэх хууль тогтоомж нь албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж буй хүмүүс болон сайн дураар хөдөлмөр эрхэлж буй ажилчдад тэгш үйлчилнэ.

2.    Ажилчныг албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж буй эрх бүхий аливаа байгууллага нь үйлдвэрлэлийн осол буюу мэргэжлээс шалтгаалах өвчний улмаас өөрийгөө тэжээх чадвараа бүрэн буюу хэсэгчлэн алдсан ажилчны амьдрах боломжийг бүрдүүлэх, түүнчлэн тухайн ажилчин хөдөлмөр эрхэлж байх үедээ хөдөлмөрийн чадвараа алдсан буюу нас барсан тохиолдолд түүний асрамжид байсан аливаа хүнийг амьдрах нөхцлөөр хангах арга хэмжээ авах үүргийг ямар ч тохиолдолд хүлээнэ.

                                                                         16 дугаар зүйл

1.    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж буй хүмүүсийг онцгой шаардлагатай тохиолдлоос бусад үед хоол хүнс, цаг агаарын хувьд дассан нөхцлөөс нь эрс ялгаатай, улмаар эрүүл мэндэд нь аюул учруулж болох нөхцөлтэй газарт шилжүүлж болохгүй.

2.    Ажилчны дасан суурьших, эрүүл мэндийг нь хамгаалахад шаардагдах эрүүл ахуй, орон сууцны нөхцлийг хангах бүх арга хэмжээг чанд хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд ажилчдыг өөр газарт шилжүүлэхийг ямар ч тохиолдолд зөвшөөрч үл болно.

3.    Хэрэв зайлшгүй ингэж шилжүүлэх бол хоол хүнс, цаг агаарын шинэ нөхцөлд ажилчдыг аажмаар дасгах арга хэмжээг эмнэлгийн зохих байгууллагатай зөвлөлдсөний дагуу авна.

4.    Хэрэв ажилчин өөрт дадал болоогүй ажлыг тогтмол гүйцэтгэхээр дайчлагдсан бол тэднийг ажилд нь дасгах, ялангуяа аажмаар сургах, ажил, амралтын цаг, завсарлага, хоол хүнсийг нэмэгдүүлэх буюу сайжруулах зэрэг шаардлагатай арга хэмжээ авна.     

                                                                            17 дугаар зүйл

Ажилчдыг ажлын байрандаа удаан хугацаагаар байхыг шаардсан барилгын буюу засварын ажилд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэхийг зөвшөөрөхөөс өмнө эрх бүхий байгууллага дараахь зүйлийг тогтоосон байна:

(1)      ажилчдын эрүүл мэндийг хамгаалах болон эмнэлгийн шаардлагатай үйлчилгээгээр хангах шаардлагатай бүх арга хэмжээг авсан байх, тухайлбал: (a) ажилчид ажилд орохоосоо өмнө, мөн ажиллаж байх үедээ тодорхой хугацаанд эмнэлгийн үзлэгт тогтмол хамрагдах; (b) бүх шаардлагыг хангахуйц диспансер, сувилал, эмнэлгийн багаж төхөөрөмж бүхий эмнэлэг, эмнэлгийн зохих ажилтан байгаа эсэх; (c) ажлын байрны ариун цэврийн байдал, ундны ус, хоол, түлш, гал тогооны хэрэгсэл, мөн шаардлагатай тохиолдолд хувцас, орон сууцны хангамж хангалттай эсэх;

(2)     мөн ажилчдын гэр бүлийг амьдрах боломжоор хангах, тухайлбал, ажилчин хүссэн буюу зөвшөөрсний үндсэн дээр цалингийнх нь тодорхой хэсгийг найдвартай аргаар гэр бүлд нь илгээхэд туслах;

(3)     ажлын байрандаа ирэх болон буцах зардлыг захиргаанаас хариуцуулан гаргуулж, тээврийн бүх боломжтой хэрэгслийг аль болох бүрэн ашиглах замаар хөнгөвчлөх;

(4)     өвчлөх буюу үйлдвэрлэлийн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа тодорхой хугацаагаар алдсан бол тухайн ажилчныг захиргааны зардлаар гэрт нь буцаах;

(5)     албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн хугацаа дууссаны дараа сайн дураар ажиллах ажилчнаар үлдэхийг хүссэн аливаа ажилчинд тийнхүү үлдэхийг зөвшөөрөх бөгөөд чингэхдээ тэрээр хоёр жилийн турш гэртээ үнэ төлбөргүй харих эрхээ алдахгүй.

                                                                            18 дугаар зүйл

1.    Зөөгч, завьчин зэрэг ачаа буюу хүн тээвэрлэх, зөөх зорилгоор албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг аль болох богино хугацаанд арилгана. Тэр хүртэл эрх бүхий байгууллага нь inter alia дараахь асуудлыг зохицуулсан журам гаргана: (a) ийм  хөдөлмөрийг зөвхөн захиргааны албан тушаалтны албан үүргээ гүйцэтгэх үеийн хөдөлгөөнийг хөнгөвчлөх, захиргааны хөрөнгийг тээвэрлэх эсхүл онцгой шаардлагатай зарим тохиолдолд албан тушаалтан бус хүмүүсийг тээвэрлэх зорилгоор ашиглах; (b) эмнэлгийн үзлэг хийх боломжтой бол ийнхүү хөдөлмөрлөх ажилчид нь уг ажилд бие бялдрын хувьд тэнцэх тухай эмнэлгийн магадлагаа гарсан байх, хэрэв эмнэлгийн үзлэг хийх боломжгүй бол тийм ажилчдыг ажиллуулж буй этгээд тэдгээр нь бие бялдрын хувьд тэнцэж, амьсгалын буюу ахуйн замын ямарваа халдварт өвчнөөр өвчлөөгүй гэдгийг батлах хариуцлагыг хүлээх; (c) ажилчдын зөөж болох ачааны дээд хэмжээ; (d) ажилчдыг гэрээс нь холдуулж болох хамгийн холын зай; (e) нэг сар эсхүл өөр тодорхой хугацааны турш тийнхүү хөдөлмөрлүүлж болох өдрийн тооны дээд хэмжээг гэртээ харих хугацааг оруулан тогтоох; (f) албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн ийм хэлбэрт татан оролцуулах эрх бүхий этгээд, түүний эрх хэмжээний хүрээ.

2.    Дээрх хэсгийн (c), (d), (e) дэд хэсэгт заасан дээд хэмжээг тогтоохдоо эрх бүхий байгууллага нь ажилчдыг хөлслөх хүн амын бие бялдрын хөгжил, ажилчдын зорчих нутгийн шинж чанар, тухайн нутгийн уур амьсгалын нөхцөл зэрэг холбогдох бүх хүчин зүйлийг авч үзнэ.

3.    Үүнээс гадна эрх бүхий байгууллага дээрх ажилчдын өдөр тутмын ердийн маршрутыг ажлын найман цаг бүхий дундаж өдөртэй дүйцэх зайнаас илүүгүй байлгах бөгөөд чингэхдээ зөөх ачааны жин, туулах замын уртыг хэмжих төдийгүй замын байдал, жилийн улирал, бусад холбогдох бүх хүчин зүйлийг харгалзан үзэж, өдөр тутмын ердийн маршрутаас илүү цаг зарцуулсан тохиолдолд ажлын хөлсийг ердийн үнэлгээнээс дээгүүр тооцож олгоно.

                                                                            19 дүгээр зүйл

1.    Эрх бүхий байгууллага нь хөрс сийрүүлэхэд заавал хийлгэх ажлын зөвшөөрлийг зөвхөн өлсгөлөн буюу хүнсний хангамжийн дутагдлаас сэргийлэх арга хэрэгсэл болгож, мөн үүний үр дүнд авах хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн нь түүнийг үйлдвэрлэсэн хувь хүн буюу бүлэглэлийн өмчлөлд үлдээх нөхцлөөр олгоно.

2.    Энэ зүйлийг хууль буюу зан заншлынхаа дагуу үйлдвэрлэлийг хамтын зарчмаар зохион байгуулдаг, түүнчлэн бүтээгдэхүүн, түүний борлуулалтаас олсон ашиг нь тухайн бүлэглэлийн өмчлөлд үлддэг бүлэглэлийн гишүүдийн хууль буюу зан заншлын дагуу бүлэглэлийн шаардсан ажлыг гүйцэтгэх үүргийг дуусгавар болгоно гэж ойлгохгүй.

                                                                           20 дугаар зүйл

    Аль нэг гишүүний үйлдсэн гэмт хэргийн төлөө бүлэглэлд нь шийтгэл ногдуулахаар заасан хууль тогтоомжид шийтгэлийн төрөл болгож бүлэглэлээр албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлэх тухай заалт тусгаж болохгүй.

                                                                           21 дүгээр зүйл

Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг уурхайн газар доорхи ажилд эрхлүүлж үл болно.

                                                                          22 дугаар зүйл

    Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын дүрмийн 22 дугаар зүйлийн дагуу энэхүү конвенцийг соёрхон батласан гишүүдийн уг конвенцийг хэрэгжүүлэх талаар авч байгаа арга хэмжээний талаар жил тутам Олон улсын хөдөлмөрийн товчоонд илгээх тайланд холбогдох нутаг дэвсгэр тус бүрийн талаар аль болох бүрэн мэдээлэхдээ тухайн нутаг дэвсгэрт албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг эрхлүүлж байгаа хүрээ, ийм хөдөлмөрийг ашиглах болсон зорилго, өвчлөл ба нас баралтын түвшин, ажлын цаг, цалин олгох журам, цалингийн үнэлгээ, бусад холбогдох аливаа мэдээллийг багтаана.

                                                                          23 дугаар зүйл

    1. Энэхүү конвенцийг хэрэгжүүлэх зорилгоор эрх бүхий байгууллага албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийг ашиглах тухай бүрэн бөгөөд тодорхой журам гаргана.

    2. Тэрхүү журамд албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж буй аливаа этгээд хөдөлмөрийн нөхцлийн талаар эрх бүхий байгууллагад аливаа гомдол гаргахыг зөвшөөрч, эдгээр гомдлыг шалган магадлаж, анхааралдаа авч байхыг баталгаажуулсан дүрэм inter alia багтсан байна.

                                                                           24 дүгээр зүйл

    Албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрийн тухай журмыг чанд хэрэгжүүлэх талаар зохих арга хэмжээг бүх тохиолдолд авах бөгөөд чингэхдээ сайн дураар эрхлэх хөдөлмөрт хяналт шалгалт хийх хөдөлмөрийн хяналт шалгалтын байгууллагын үүргийг өргөсгөн албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөрт хяналт шалгалт хийдэг  болгох эсхүл бусад зохистой арга хэрэглэнэ. Мөн албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлж буй хүмүүст эдгээр журмын талаар мэдээлэл өгөх арга хэмжээ авна.

                                                                          25 дугаар зүйл

    Хууль бусаар албадан буюу заавал хийлгэх хөдөлмөр эрхлүүлсэн бол эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх бөгөөд энэхүү конвенцийг соёрхон батлаж буй гишүүн бүр хуулийн дагуу ногдуулах уг шийтгэл нь үнэхээр тохиромжтой байх, уг шийтгэлийг чанд эдлүүлэх явдлыг хангана.

                                                                           26 дугаар зүйл

    1. Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын гишүүн бүр энэхүү конвенцийг бүрэн эрхт байдал, шүүхийн харьяалал, хамгаалалт, сюзеренитет, халамж, удирдлаганд байгаа нутаг дэвсгэрт дотоодын шүүхийн харьяаллын асуудалд холбогдох үүрэг хүлээж авах эрхийнхээ хүрээнд хэрэгжүүлнэ. Гэхдээ хэрэв тухайн гишүүн нь Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын дүрмийн 35 дугаар зүйлийн заалтуудыг хэрэглэх хүсэлтэй бол энэхүү конвенцийг соёрхон батлахдаа дараахь зүйлийг тусгасан мэдэгдэл хавсаргана:

(1)    энэхүү конвенцийн заалтуудыг ямарваа өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэх гэж буй нутаг дэвсгэр;

(2)    энэхүү конвенцийн заалтуудад өөрчлөлт оруулан хэрэглэх гэж буй нутаг дэвсгэр болон уг өөрчлөлтийг нарийвчилсан заалт;

(3)    өөрийн шийдвэрийг хадгалан үлдээх нутаг дэвсгэр.

2. Дээрх мэдэгдлийг соёрхон батласан батламж жуух бичгийн салшгүй хэсэг гэж үзэх бөгөөд мэдэгдэл нь соёрхон батласантай адил хүчин төгөлдөр байна. Дараа нь мэдэгдэл хийснээр аль ч гишүүн энэ зүйлийн 2, 3 дахь дэд хэсэгт заасны дагуу анхны мэдэгдэлд хийсэн тайлбарыг бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн хүчингүй болгож болно.

                                                                        27 дугаар зүйл

    Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын дүрэмд заасан нөхцлийн дагуу энэхүү конвенцийг соёрхон батласан тухай албан ёсны батламж жуух бичгийг Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захиралд бүртгүүлэхээр илгээнэ.

                                                                       28 дугаар зүйл

1. Энэхүү конвенц нь түүнийг соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгээ  Олон улсын хөдөлмөрийн товчоонд бүртгүүлсэн гишүүний хувьд зөвхөн заавал биелэгдэнэ.

2. Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын хоёр гишүүний соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгийг Ерөнхий захирал бүртгэсэн өдрөөс хойш арван хоёр сарын дараа энэхүү конвенц хүчин төгөлдөр болно.

3. Түүнээс хойш энэхүү конвенц аливаа гишүүний хувьд соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгээ бүртгүүлсэн өдрөөс хойш арван хоёр сарын дараа хүчин төгөлдөр болно.

                                                                          29 дүгээр зүйл
    
Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын хоёр гишүүний соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгийг Олон улсын хөдөлмөрийн товчоонд бүртгэмэгц Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захирал Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын бүх гишүүнд энэ тухай мэдэгдэнэ. Тэрбээр Байгууллагын бусад гишүүн хойшид соёрхон батласан тухай батламж жуух бичгийг бүртгэсэн тухай  үүний адилаар гишүүдэд мэдэгдэнэ.

                                                                          30 дугаар зүйл

1. Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан гишүүн энэхүү конвенц анх хүчин төгөлдөр болсноос хойш арван жилийн дараа Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Ерөнхий захиралд конвенцийг цуцлах тухай мэдэгдлээ бүртгүүлэхээр илгээж цуцлах эрхтэй. Цуцлалт нь Олон улсын хөдөлмөрийн товчоонд бүртгүүлснээс хойш нэг жилийн дараа хүчин төгөлдөр болно.

2.  Энэхүү конвенцийг соёрхон батласан гишүүн бүр дээрх хэсэгт заасан арван жилийн хугацаа дууссаны дараа нэг жилийн дотор энэ зүйлд заасны дагуу цуцлах эрхээ хэрэгжүүлээгүй бол түүний хувьд конвенц дараагийн таван жилийн хугацаанд заавал биелүүлэх хүчинтэй хэвээр байх бөгөөд түүнээс хойш таван жилийн хугацаа өнгөрөх бүрт энэ зүйлд заасан нөхцлийн дагуу энэхүү конвенцийг цуцалж болно.

                                                                           31 дүгээр зүйл

Олон улсын хөдөлмөрийн товчооны Захиргааны зөвлөл шаардлагатай гэж үзвэл энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийн тухай тайланг Ерөнхий бага хуралд илтгэж, конвенцийг бүхэлд нь эсхүл хэсэгчлэн хянаж өөрчлөх тухай асуудлыг Бага хурлын хэлэлцэх хэрэгт оруулах эсэх талаар шалган магадлана.

                                                                         32 дугаар зүйл

1. Бага хурал энэхүү конвенцийг бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн хянаж өөрчилсөн конвенц шинээр батласан тохиолдолд аль нэг гишүүн хянаж өөрчилсөн шинэ конвенцийг соёрхон батласнаар дээрх шинэ конвенц хүчин төгөлдөр болбол буюу болоход 30 дугаар зүйлийн заалтыг үл харгалзан энэхүү конвенц хойшлуулах шаардлагагүйгээр ipso jure хүчингүй болно.

2. Хянаж өөрчилсөн шинэ конвенц хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш энэхүү конвенц нь гишүүд соёрхон батлахад хаалттай болно.

3. Гэхдээ энэхүү конвенцийг соёрхон батласан боловч хянаж өөрчилсөн шинэ конвенцийг соёрхон батлаагүй гишүүний хувьд энэхүү конвенц нь хэлбэр, агуулгаараа хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэнэ.

                                                                    33 дугаар зүйл

Энэхүү конвенцийн англи, франц хэлээр үйлдсэн эх бичвэрүүд адил хүчинтэй байна.

 

Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий Ассамблейн 217/А/III/ mогтоолоор 1946 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдөр баталж, түүний бүх заалтыг дагаж мөрдөхийг гишүүн улсуудад уриалжээ.

Гишүүд,

Олoн улсын худалдаан дахь гажуудал, саадыг багасгах болон оюуны өмчийн эрхийг үр дүнтэй, зохистойгоор хамгаалахад дэмжлэг үзүүлэх хэрэгцээг харгалзан oюуны өмчийн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, ажиллагаа нь өөрөө хууль ёсны худалдаанд саад болохгүй байх явдлыг хангахыг хүсч,

1996 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр Женев хотноо баталж, 2002 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон

Удиртгал

Хэлэлцэн тохирогч талууд,

тоглогчид болон дуу авиа бүтээгчдийн эрхийг хамгаалах асуудлыг аль болох үр ашигтай, нэгдмэл байдлаар хөгжүүлэн хангахыг хүсч,

эдийн засаг, нийгэм, соёл, технологийн хөгжилтэй уялдан гарч буй шинэ асуудлуудыг зохистой шийдвэрлэхийн тулд олон улсын шинэ дүрэм журмыг нэвтрүүлэх шаардлагыг хүлээн зөвшөөрч,

тоглолт, дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэх, ашиглахад мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн хөгжил, дэвшлийн онцгой нөлөөг хүлээн зөвшөөрч,

тоглогчид болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн эрх ба өргөн олон нийтийн ашиг сонирхол, ялангуяа боловсрол, судалгаа, мэдээлэл олж авах боломж хоорондын тэнцвэрт байдлыг хадгалахын чухлыг хүлээн зөвшөөрч,

дараахь зүйлийг хэлэлцэн тохиролцов:

I БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ЗҮЙЛ

1 дүгээр зүйл

Бусад конвенцтой холбогдох нь

(1) Энэхүү гэрээний аль ч заалт хэлэлцэн тохирогч талуудын 1961 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр Ром хотноо үйлдсэн Тоглогчид болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч, нэвтрүүлэгч байгууллагын тухай олон улсын конвенц (цаашид “Ромын конвенц” гэнэ)-ийн дагуу бие биеийнхээ өмнө хүлээсэн үүргийг үгүйсгэхгүй.

(2) Энэхүү гэрээгээр олгосон хамгаалалт утга зохиол, урлагийн бүтээлийн зохиогчийн эрхийг хөндөхгүй. Үүний дагуу энэхүү гэрээний аль ч заалтыг тийм хамгаалалтыг хөндөнө гэж тайлбарлаж болохгүй.

(3) Энэхүү гэрээ аливаа бусад гэрээтэй ямарваа холбоогүй бөгөөд тэдгээрт тусгагдсан эрх, үүргийг хөндөхгүй.

2 дугаар зүйл

Нэр томъёоны тодорхойлолт

Энэхүү гэрээний зорилгоор:

(a) “тоглогчид” гэж утга зохиол, уран сайхны болон ардын урлагийн бүтээлийг, дуулж, хөгжимдөх, жүжиглэх, бүжиглэх, унших зэргээр гүйцэтгэн тоглодог жүжигчин, дуучин, хөгжимчин, бүжигчин болон бусад этгээдийг;

(b) “дуу авианы бичлэг” гэж кино урлагийн бүтээл эсхүл дуу, дүрс бичлэгийн бүтээлд оруулсан хэлбэрээс бусад аливаа тоглолтын болон бусад дуу авианы бичлэгийг ;

(с) “бичлэг” гэж холбогдох төхөөрөмжөөр хүлээн авч, дахин үйлдвэрлэж дамжуулж болох дуу авиа буюу түүний илэрхийллийг бодит хэлбэрт шилжүүлэн биежүүлэхийг;

(d) “дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч” гэж тоглолтын буюу бусад дуу авианы эсхүл тэдгээрийн илэрхийллийн бичлэгийг анх сэдэж хийсэн, хариуцлага хүлээх хувь хүн, хуулийн этгээдийг ;

(e) бичигдсэн тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийг “нийтлэх” гэж бичигдсэн тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийн хувийг эрх эзэмшигчийн зөвшөөрлөөр олон нийтэд санал болгох, чингэхдээ хувийг боломжит тоогоор нийтэд гаргахыг;

(f) ”нэвтрүүлэх” гэж дуу авиа буюу тэдгээрийн дүрслэлийг шугаман бус холбоогоор нийтийн хүртээл болгон дамжуулахыг; мөн тэдгээрийг сансрын хиймэл дагуулаар дамжуулахыг хэлнэ; Кодлосон дохиог нэвтрүүлэгч байгууллагаас буюу түүний зөвшөөрөлтэйгээр тайлж унших түлхүүрийг олон нийтэд дамжуулах тохиолдолд мөн “нэвтрүүлэх” гэж болно;

(g) тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийг “нийтийн хүртээл болгох” гэж тоглолтын бичлэгт бичигдсэн дуу авиа буюу түүний дүрслэлийг нэвтрүүлэхээс бусад аливаа хэрэгслээр олон нийтэд дамжуулахыг хэлнэ. 15 дугаар зүйлийн зорилгоор “нийтийн хүртээл болгох” гэдэгт дуу авианы бичлэгт бичигдсэн дуу авиа буюу түүний дүрслэлийг олон нийтэд сонсогдохуйц илэрхийлэн гаргахыг ойлгоно.

3 дугаар зүйл

Энэхүү гэрээгээр хамгаалагдах хүмүүс

(1) Хэлэлцэн тохирогч талууд хэлэлцэн тохирогч бусад талын харьяат болох тоглолт гүйцэтгэгч, дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийг энэхүү гэрээгээр олгосон хамгаалалтад хамруулна.

(2) Хэлэлцэн тохирогч бусад талын харьяат гэдэгт хэрэв энэхүү гэрээний хэлэлцэн тохирогч бүх тал Ромын конвенцийн хэлэлцэн тохирогч тал болж байвал Ромын конвенцоор олгосон хамгаалалтыг эдлэхэд тавих шаардлагын шалгуурыг хангахуйц тоглолт гүйцэтгэгч, дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийг ойлгоно. Дээрх шаардлагын шалгуурын хувьд хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээний 2 дугаар зүйлийн холбогдох нэр томъёоны тодорхойлолтыг хэрэглэнэ.

(3) Ромын конвенцийн 5 дугаар зүйлийн (3) дахь хэсэгт эсхүл мөн конвенцийн 5 дугаар зүйлийн зорилгод Конвенцийн 17 дугаар зүйлд тусгагдсан боломжийг ашиглаж байгаа хэлэлцэн тохирогч аливаа тал тэдгээр заалтад зааснаар Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага (ДОӨБ)-ын ерөнхий захиралд мэдэгдэл өгнө.

4 дүгээр зүйл

Үндэсний журам

(1) Хэлэлцэн тохирогч тал тус бүр энэхүү гэрээгээр тусгайлан олгосон онцгой эрх, түүнчлэн энэхүү гэрээний 15 дугаар зүйлд заасан зохих үнэ хөлс авах эрхийн хувьд өөрийн харьяатдаа олгож байгаа хамгаалалтыг 3 дугаар зүйлийн (2) дахь хэсэгт тодорхойлсон хэлэлцэн тохирогч бусад талын харьяатад мөн адил олгоно.

(2) (1) дэх хэсэгт заасан үүрэг нь хэлэлцэн тохирогч нөгөө тал энэхүү гэрээний 15 дугаар зүйлийн (3) дахь хэсгээр зөвшөөрсөн тайлбарыг ашиглах хэмжээнд хэрэглэгдэхгүй.

II БҮЛЭГ

ТОГЛОГЧИЙН ЭРХ

5 дугаар зүйл

Тоглогчийн эд хөрөнгийн бус эрх

(1) Тоглогчийн эдийн засгийн эрхээс үл хамаарч, түүнчлэн тэдгээр эрхийг бусдад шилжүүлснээс ч хойш тоглогчид нь амьд тоглолт буюу дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтынхоо хувьд, тоглолтыг ашиглах арга барилын улмаас тоглолт гүйцэтгэгч гэж нэрлүүлэхгүйгээс бусад тохиолдолд өөрийн тоглолтын тоглогчид гэж нэрлүүлэхийг шаардах эрхтэй бөгөөд нэр хүндэд нь хохирол учруулахуйцаар өөрчлөх, гажуудуулахыг хориглох эд хөрөнгийн бус эрх эдэлнэ.

(2) (1) дэх хэсгийн дагуу тоглогчид олгосон эрх нь түүнийг нас барсны дараа дор хаяж эдийн засгийн эрх нь дуустал хадгалагдах бөгөөд уг эрхийг хамгаалалт шаардагдаж буй тухайн хэлэлцэн тохирогч талын хууль тогтоомжоор зөвшөөрөгдсөн хувь хүн буюу байгууллага хэрэгжүүлнэ. Гэхдээ энэхүү гэрээг соёрхон батлах буюу нэгдэн орох үед хууль тогтоомжид нь өмнөх хэсэгт тусгасан тоглогчдын бүх эрхийг нас барснаас нь хойш хамгаалах талаар заагаагүй хэлэлцэн тохирогч талууд дээрх эрхийн заримыг тоглогчийг нас барсны дараа хадгалахгүйгээр зааж болно.

(3) Энэ зүйлээр олгосон эрхийг хангах хамгаалалтын арга хэрэгслийг нь хамгаалалт шаардагдаж буй тухайн хэлэлцэн тохирогч талын хууль тогтоомжоор зохицуулна.

6 дугаар зүйл

Бичлэг хийгдээгүй тоглолтын хувьд эдлэх тоглогчийн эдийн засгийн эрх

Тоглогч нь тоглолтынхоо хувьд:

(i) бичлэг хийгдээгүй тоглолт нь урьд нэвтрүүлж байсан тоглолтоос бусад тохиолдолд уг тоглолтоо олон нийтэд нэвтрүүлэх буюу мэдээлэх; болон

(ii) бичлэг хийгдээгүй тоглолтоо бичүүлэхийг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

7 дугаар зүйл

Хуулбарлах эрх

Тоглогч нь дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтоо шууд буюу шууд бус аль ч хэлбэрээр хуулбарлан олшруулахыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

8 дугаар зүйл

Түгээх эрх

(1) Тоглогч нь дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтынхоо жинхэнэ эх болон хувийг худалдах эсхүл өмчлөх эрхийг бусдад шилжүүлэх замаар олон нийтийн хүртээл болгохыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

(2) Энэхүү гэрээний аль ч заалт тоглогчийн зөвшөөрлөөр бичигдсэн тоглолтын жинхэнэ эх болон хуулбарыг анх удаа худалдах эсхүл өмчлөх эрхийг бусдад шилжүүлсний дараа (1) дэх хэсэгт заасан эрхийг хэрэглэх нөхцлийг тодорхойлох талаарх хэлэлцэн тохирогч талуудын эрх чөлөөг хөндөхгүй.

9 дүгээр зүйл

Түрээслэх эрх

(1) Тоглогч нь дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтынхоо жинхэнэ эх болон хуулбарыг өөрсдийн зөвшөөрлийн дагуу түгээсний дараа ч хэлэлцэн тохирогч талын үндэсний хуулиар тодорхойлсны дагуу олон нийтэд төлбөртэй хөлслүүлэх буюу түрээслэх онцгой эрх эдлэнэ.

(2) (1) дэх хэсгийн заалтыг үл харгалзан, 1994 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрийн байдлаар дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтынхоо хувийг хөлслүүлсний төлөө тоглогчид нь зохих үнэ хөлс төлдөг тогтолцоо үйлчилж байсан бөгөөд үйлчилсээр байгаа хэлэлцэн тохирогч тал тэрхүү тогтолцоог хадгалж болох бөгөөд чингэхдээ дуу авианы бичлэгийг хөлслүүлэх нь дахин хуулбарлан олшруулах тоглогчийн онцгой эрхийг ноцтойгоор хөндөхгүй байвал зохино.

10 дугаар зүйл

Бичигдсэн тоглолтыг нийтийн хүртээл болгох эрх

Тоглогч нь дуу авианы бичлэгт бичигдсэн тоглолтоо олон нийтийн төлөөлөгчид өөрөө сонгосон газар, цагт танилцаж болохуйцаар шугаман эсхүл шугаман бус холбоогоор нийтийн хүртээл болгохыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

III БҮЛЭГ

ДУУ АВИАНЫ БИЧЛЭГ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ЭРХ

11 дүгээр зүйл

Хуулбарлах эрх

Дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч нь дуу авианы бичлэгээ шууд буюу шууд бус аль ч хэлбэрээр хуулбарлан олшруулахыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

12 дугаар зүйл

Түгээх эрх

(1) Дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч нь дуу авианы бичлэгийнхээ жинхэнэ эх болон хуулбарыг худалдах эсхүл өмчлөх эрхийг бусдад шилжүүлэх замаар нийтийн хүртээл болгохыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

(2) Энэхүү гэрээний аль ч заалт авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн зөвшөөрлөөр дуу авианы бичлэгийн жинхэнэ эх болон хуулбарыг анх удаа худалдах эсхүл өмчлөх эрхийг бусдад шилжүүлсний дараа (1) дэх хэсэгт заасан эрхийг хэрэглэх нөхцлийг тодорхойлох талаарх хэлэлцэн тохирогч талуудын эрх чөлөөг хөндөхгүй.

13 дугаар зүйл

Түрээслэх эрх

(1) Дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч нь дуу авианы бичлэгийнхээ жинхэнэ эх болон хуулбарыг түүний зөвшөөрлийн дагуу түгээсний дараа ч хэлэлцэн тохирогч талын үндэсний хуулиар тодорхойлсны дагуу нийтэд төлбөртэй хөлслүүлэх буюу түрээслэх онцгой эрх эдлэнэ.

(2) (1) дэх хэсгийн заалтыг үл харгалзан, 1994 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрийн байдлаар дуу авианы бичлэгийнхээ хуулбарыг хөлслүүлсний төлөө дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчид нь зохих үнэ хөлс төлдөг тогтолцоо үйлчилж байсан бөгөөд үйлчилсээр байгаа хэлэлцэн тохирогч тал тэрхүү тогтолцоог хадгалж болох бөгөөд чингэхдээ дуу авианы бичлэгийг хөлслүүлэх нь хуулбарлан олшруулах дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн онцгой эрхийг ноцтойгоор хөндөхгүй байвал зохино.

14 дүгээр зүйл

Дуу авианы бичлэгийг нийтийн хүртээл болгох эрх

Дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч нь дуу авианы бичлэгээ олон нийтийн төлөөлөгчид өөрөө сонгосон газар, цагт танилцаж болохуйцаар шугаман буюу шугаман бус холбоогоор нийтийн хүртээл болгохыг зөвшөөрөх онцгой эрх эдлэнэ.

IV БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ЗААЛТ

15 дугаар зүйл

Нийтэд нэвтрүүлсэн болон мэдээлсний төлөө үнэ хөлс авах эрх

(1) Тоглогчид болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч нь худалдааны зорилгоор нийтлэсэн дуу авианы бичлэгийг олон нийтэд нэвтрүүлэх буюу мэдээлэхээр шууд буюу шууд бусаар ашигласны төлөө нэг удаагийн зохих үнэ хөлс авах эрх эдлэнэ.

(2) Нэг удаагийн зохих үнэ хөлсийг тоглогч буюу дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгч эсхүл хоёулаа дуу авианы бичлэгийг ашигласан этгээдээс шаардахаар хэлэлцэн тохирогч талууд үндэсний хууль тогтоомждоо тогтоож болно. Тоглогч болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн хооронд гэрээ байгуулаагүй тохиолдолд нэг удаагийн зохих үнэ хөлсийг хуваах нөхцлийг тогтоосон үндэсний хууль тогтоомжийг хэлэлцэн тохирогч талууд батлаж болно.

(3) Хэлэлцэн тохирогч аливаа тал ДОӨБ-ын Ерөнхий захиралд хадгалуулсан мэдэгдэлдээ (1) дэх хэсгийн заалтыг зөвхөн зарим тодорхой тохиолдолд хэрэглэх эсхүл тэрхүү заалтыг хэрэглэхийг өөр бусад замаар хязгаарлах болон огт хэрэглэхгүй тухайгаа мэдэгдэж болно.

(4) Энэхүү зүйлийн зорилгод, олон нийтийн төлөөлөгчид өөрөө сонгосон газар, цагт танилцаж болохуйцаар шугаман ба шугаман бус холбоогоор нийтийн хүртээл болсон дуу авианы бичлэгийг худалдааны зорилгоор нийтлэсэн хэмээн үзнэ.

16 дугаар зүйл

Хязгаарлалт, онцгой тохиолдол

(1) Хэлэлцэн тохирогч талууд утга зохиол, урлагийн бүтээлийн зохиогчийн эрхийг хамгаалахтай холбоотойгоор үндэсний хууль тогтоомждоо тогтоосон хязгаарлалт буюу онцгой тохиолдолтой адил заалтуудыг тоглогч буюу дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн эрхийг хамгаалах зорилгоор үндэсний хууль тогтоомждоо тусгаж болно.

(2) Хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээнд тогтоосон эрхийн хязгаарлалт болон онцгой тохиолдлыг тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийн хэвийн ашиглалттай зөрчилдөхгүй, мөн тоглогч болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг үндэслэлгүйгээр хөндөхгүй тохиолдолд хэрэглэнэ.

17 дугаар зүйл

Хамгаалалтын хугацаа

(1) Энэхүү гэрээгээр тоглогчдод олгох хамгаалалтын үргэлжлэх хугацаа тоглолтыг дуу авианы бичлэгт бичсэн тухайн жилийн эцсээс хойш 50 жил байна.

(2) Энэхүү гэрээгээр дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчдэд олгох хамгаалалтын хугацаа дуу авианы бичлэгийг нийтлэсэн жилийн эцсээс хойш 50 жил эсхүл дуу авианы бичлэгийг бичсэнээс хойш 50 жилийн хугацаанд нийтлэгдээгүй бол бичлэг анх хийсэн жилийн эцсээс хойш 50 жилийн хугацаа дуустал үргэлжилнэ.

18 дугаар зүйл

Технологийн арга хэмжээтэй холбогдох үүрэг

Хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээний дагуу эрхээ хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор тоглогч буюу дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн хэрэглэж байгаа бөгөөд тэдний тоглолт, дуу авианы бичлэгийнх нь хувьд тухайн тоглогч болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн зөвшөөрөлгүй буюу хуулиар зөвшөөрөөгүй үйлдлийг хязгаарлаж байгаа техникийн үйл ажиллагаанаас зайлсхийхийн тулд эрх зүйн зүй зохистой хамгаалалт болон хуулийн үр ашигтай арга хэмжээ авна.

19 дүгээр зүйл

Эрхийн удирдлагын мэдээлэлтэй холбогдох үүрэг

(1) Хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээгээр хамгаалагдсан эрхийг зөрчихөд хүргэх, боломж олгох, зөрчихөд туслах буюу ийм зөрчлийг нуусан үйлдлийг мэдсээр байж, эсхүл иргэний арга хэмжээний хувьд дээрхийг мэдэх бодит үндэслэлтэй байж доорхи аль нэг үйлдлийг санаатайгаар хийж буй аливаа этгээдийн эсрэг хуулийн зүй зохистой, үр ашигтай арга хэмжээ авна.

(i) эрхийн удирдлагын талаарх цахим мэдээллийг зөвшөөрөлгүйгээр устгах буюу өөрчлөх;

(ii) эрхийн удирдлагын талаарх цахим мэдээллийг устгасан буюу өөрчилсөн гэдгийг мэдсэн хэрнээ тоглолт, бичигдсэн тоглолтын хуулбар буюу дуу авианы бичлэгийг олон нийтэд түгээх, түгээхээр импортлох, нэвтрүүлэх, мэдээлэх эсхүл нийтийн хүртээл болгох.

(2) Энэ зүйлд заасан “эрхийн удирдлагын тухай мэдээлэл” гэж тоглогч, тоглогчийн тоглолт, дуу авианы бичлэг үйлдэрлэгч, дуу авианы бичлэг, тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийн аливаа эрх эзэмшигчийг тодорхойлж буй мэдээлэл эсхүл тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийг ашиглах нөхцөл, болзлын талаарх мэдээлэл, мөн бичигдсэн тоглолт буюу дуу авианы бичлэгийн хуулбарт тавигдсан буюу тоглолт, дуу авианы бичлэгийг олон нийтэд мэдээлэх, нийтийн хүртээл болгохтой холбоотойгоор гарч байгаа тийм мэдээллийг илэрхийлж байгаа аливаа тоо болон код мэдээг хэлнэ.

20 дугаар зүйл

Хэлбэрийн хувьд тавигдах шаардлага

Энэхүү гэрээгээр олгосон эрхийг эдлэж, хэрэгжүүлэхэд хэлбэрийн хувьд ямар нэг шаардлага тавихгүй.

21 дүгээр зүйл

Тайлбар

15 дугаар зүйлийн (3) дахь хэсгийн заалтыг дагаж мөрдөхийн хамт энэхүү гэрээнд ямар нэг тайлбар хийхийг хориглоно.

22 дугаар зүйл

Хэрэглэх хугацаа

(1) Хэлэлцэн тохирогч талууд Бернийн конвенцийн 18 дугаар зүйлийн заалтыг энэхүү гэрээгээр олгосон тоглогч болон дуу авианы бичлэг үйлдвэрлэгчийн эрхэд хэрэглэнэ.

(2) (1) дэх хэсгийг үл харгалзан хэлэлцэн тохирогч тал энэхүү гэрээний 5 дугаар зүйлийг хэрэглэхийг энэхүү гэрээ тухайн талын хувьд хүчин төгөлдөр болсны дараа гарсан тоглолтоор хязгаарлаж болно.

23 дугаар зүйл

Эрхийн хэрэгжилтийн тухай заалт

(1) Хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээг хэрэглэхэд шаардлагатай арга хэмжээг өөрийн хуулийн тогтолцоотой уялдуулан авах үүрэг хүлээнэ.

(2) Хэлэлцэн тохирогч талууд энэхүү гэрээнд заасан эрхийг зөрчиж байгаа аливаа үйлдлийн эсрэг үр ашигтай арга хэмжээ авахыг зөвшөөрөхүйц эрхээр хангах журмыг өөрийн хууль тогтоомжид тусгах бөгөөд ялангуяа эрх зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг өөрсдийн хууль тогтоомжид тусгана.

V БҮЛЭГ

ЗАХИРГААНЫ БОЛОН ТӨГСГӨЛИЙН ЗААЛТ

24 дүгээр зүйл

Ассамблей

(1) (a) Хэлэлцэн тохирогч талууд Ассамблейтай байна.

(b) Хэлэлцэн тохирогч тал тус бүрийг нэг төлөөлөгч төлөөлөх бөгөөд тэрээр орлогч, зөвлөх, шинжээчтэй байж болно.

(с) Төлөөлөгчдийн зардлыг тэдгээрийг томилсон хэлэлцэн тохирогч тал хариуцна. Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий Ассамблейн тогтоосон журмын дагуу хөгжиж байгаа оронд тооцогддог эсхүл зах зээлийн эдийн засагт шилжиж буй орон болох хэлэлцэн тохирогч талын төлөөлөгчдийг хуралдаанд оролцуулахыг хөнгөвчлөн дэмжих зорилгоор Ассамблей санхүүгийн туслалцаа үзүүлэхийг ДОӨБ-аас хүсч болно.

(2) (a) Ассамблей энэхүү гэрээг сахих, хөгжүүлэх, хэрэглэх, түүний үйлчлэлтэй холбоотой асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэнэ.

(b) Ассамблей засгийн газар хоорондын зарим тодорхой байгууллагыг энэхүү гэрээнд элсүүлэх асуудлыг хэлэлцэхдээ 26 дугаар зүйлийн (2) дахь хэсгээр түүнд ногдуулсан чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.

(с) Ассамблей энэхүү гэрээг хянаж өөрчлөх зорилгоор аливаа дипломат бага хурал зарлан хуралдуулах шийдвэр гаргах бөгөөд тийм дипломат бага хуралд бэлтгэхэд шаардлагатай зааварчлагыг ДОӨБ-ын ерөнхий захиралд өгнө.

(3) (a) Хэлэлцэн тохирогч тал болох улс нэг санал өгөх эрхтэй бөгөөд зөвхөн өөрийн нэрийн өмнөөс санал өгнө.

(b) Засгийн газар хоорондын байгууллага болох хэлэлцэн тохирогч аливаа тал энэхүү гэрээний тал болох гишүүн улсынхаа тоотой тэнцүү тоогоор гишүүн улсынхаа оронд санал өгч болно. Хэрэв аль нэг гишүүн улс саналын эрхээ өөрөө хэрэгжүүлж байгаа бол засгийн газар хоорондын аль ч байгууллага санал өгөхөд оролцохгүй бөгөөд энэ журам мөн урвуугаар үйлчилнэ.

(4) ДОӨБ-ын ерөнхий захирал хоёр жилд нэг удаа Ассамблейн ээлжит чуулганыг зарлан хуралдуулна.

(5) үйл ажиллагааныхаа журмыг тогтоох бөгөөд үүнд ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах, чуулганы кворум, мөн энэхүү гэрээний заалтын дагуу төрөл бүрийн асуудлаар шийдвэр гаргахад шаардлагатай олонхын хэмжээг тогтооно.

25 дугаар зүйл

Олон улсын товчоо

ДОӨБ-ын Олон улсын товчоо нь энэхүү гэрээтэй холбогдох захиргааны үүргийг гүйцэтгэнэ.

26 дугаар зүйл

Гэрээнд оролцогч тал болох

(1) ДОӨБ-ын гишүүн аливаа улс энэхүү гэрээнд оролцогч тал болж болно.

(2) Энэхүү гэрээгээр зохицуулж буй асуудлын талаар тодорхой эрх мэдэлтэй бөгөөд эдгээр асуудлаар гишүүн бүх улсад нь заавал биелүүлэх өөрийн хууль тогтоомжтой, мөн энэхүү гэрээнд нэгдэн орохыг нь дотоод журмынхаа дагуу зохих ёсоор эрх олгогдсон засгийн газар хоорондын байгууллагыг гишүүнээр элсүүлэхээр Ассамблей шийдвэрлэнэ.

(3) Европын хамтын нийгэмлэг өмнөх хэсэгт заасан мэдэгдлийг энэхүү гэрээг батласан Дипломат бага хурлын үеэр хийснээр энэхүү гэрээнд оролцогч тал болж болно.

27 дугаар зүйл

Гэрээний дагуу эдлэх эрх ба хүлээх үүрэг

Энэхүү гэрээнд өөрөөр тусгайлан заагаагүй бол хэлэлцэн тохирогч тал тус бүр энэхүү гэрээгээр олгосон бүх эрхийг эдлэж, бүх үүргийг хүлээнэ.

28 дугаар зүйл

Гэрээнд гарын үсэг зурах

Энэхүү гэрээ ДОӨБ-ын гишүүн аливаа улс болон Европын хамтын нийгэмлэг гарын үсэг зурахад 1997 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэл нээлттэй байна.

29 дүгээр зүйл

Гэрээ хүчин төгөлдөр болох

Энэхүү гэрээ гуч дахь батламж жуух бичиг буюу нэгдэн орсон тухай баримт бичгийг ДОӨБ-ын ерөнхий захиралд хадгалуулахаар өгснөөс хойш гурван сарын дараа хүчин төгөлдөр болно.

30 дугаар зүйл

Гэрээнд нэгдэн орох хугацаа

Энэхүү гэрээний заалтыг:

(i) 29 дүгээр зүйлд дурдсан гучин улс энэхүү гэрээ хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхэлж;

(ii) бусад аливаа улс ДОӨБ-ын ерөнхий захиралд баримт бичгээ хадгалуулахаар өгсөн өдрөөс хойш гурван сарын дараа;

(iii) Европын хамтын нийгэмлэг, хэрэв батламж жуух бичиг буюу нэгдэн орсон баримт бичгээ энэхүү гэрээ 29 дүгээр зүйлийн дагуу хүчин төгөлдөр болсны дараа хадгалуулсан бол тийнхүү хадгалуулснаас хойш гурван сарын дараа эсхүл тийм баримт бичгээ энэхүү гэрээ хүчин төгөлдөр болохоос өмнө хадгалуулсан бол гэрээг хүчин төгөлдөр болсноос хойш гурван сарын дараа;

(iv) энэхүү гэрээнд нэгдэж буй засгийн газар хоорондын өөр бусад байгууллага нэгдэн орсон тухай баримт бичгээ хадгалуулснаас хойш гурван сарын дараа тус тус заавал биелүүлэх үүрэг хүлээнэ.

31 дүгээр зүйл

Гэрээг цуцлах

Аливаа хэлэлцэн тохирогч тал энэхүү гэрээг цуцлах тухай мэдэгдлээ ДОӨБ-ын ерөнхий захиралд өгснөөр цуцалж болно. ДОӨБ-ын Ерөнхий захирал дээрх мэдэгдлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш нэг жилийн дараа гэрээг цуцалсанд тооцно.

32 дугаар зүйл

Гэрээний хэл

(1) Энэхүү гэрээг англи, араб, хятад, франц, орос, испани хэлээр нэг эх хувь үйлдэж гарын үсэг зурсан бөгөөд эх бичвэрүүд адил хүчинтэй байна.

(2) (1) дэх хэсэгт дурдсанаас бусад хэлээрх албан ёсны эх бичвэрийг сонирхогч бүх талтай зөвлөлдсөний дараа сонирхогч талын хүсэлтээр ДОӨБ-ын Ерөнхий захирал үйлдэнэ. Энэ хэсгийн зорилгод “сонирхогч тал” гэж албан ёсны хэл, эсхүл албан ёсны хэлнүүдийн аль нэгээр нь хүсэлт гаргасан ДОӨБ-ын гишүүн улс, мөн аль нэг албан ёсны хэлээр нь хүсэлт гаргасан Европын хамтын нийгэмлэг болон энэхүү гэрээнд нэгдэн орж болох Засгийн газар хоорондын аливаа бусад байгууллагыг хэлнэ.

33 дугаар зүйл

Хадгалагч

ДОӨБ-ын ерөнхий захирал энэхүү гэрээний хадгалагч байна.

1996 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр Женев хотноо баталж, 2002 оны 3 дугаар сарын 6-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон